Wersja do druku

Udostępnij

Vala Foltyn

 

Anna Halprin zmarła 25 maja, w wieku 101 lat, pozostawiając po sobie radykalne dziedzictwo sztuki tańca. Jej rewolucyjne działania w zakresie choreografii, sztuki performansu i aktywizmu inspirowały i prowokowały niezliczone pokolenia artystów i krytyków tańca. Kiedy odczytałam wiadomość o jej śmierci, nie mogłam uwierzyć, że domknęło się całe stulecie. Odeszła kobieta, która zmieniła kierunek tańca w XX wieku i nadała mu interdyscyplinarny charakter w XXI. Nie tylko w formie, ale przede wszystkim w polityczności jego funkcjonowania.

Mountain Studio w Kentfield, na północ od San Francisco, pośród czerwonych sekwoi, z  widokiem na wzgórza Tamalpais, zaprojektowane przez Lawrencea Halprina, jej męża i partnera artystycznego, stało się domem dla wielu pokoleń artystów poszukujących nowych sposobów na współtworzenie i przeżywanie działań performatywnych (Meredith Monk, John Cage, Terry Riley, John Graham, A. A. Leath, Simone Forti, Trisha Brown, Dohee Lee, Shinichi Iova-Koga).

Dance is for community, for personal growth, for everything because words are just symbols of our experience. So, how do we get to the experience Because the word is just one symbol, but movement incorporates everything. Dance is the mother of all arts. [i]

(Anna Halprin w rozmowie z Valą T. Foltyn, 2017)

Moje spotkanie z Anną Halprin jest niewątpliwie jednym z ważniejszych wydarzeń w moim życiu, nie tylko z powodu możliwości studiowania pod jej okiem, ale także obcowania z tak szczodrą i mądrą kobietą. I choć poznałyśmy się, kiedy miała już 90 lat, wciąż była aktywna zawodowo i mocno zaangażowana w pracę z lokalnymi artystami. I taka pozostała do końca swojego życia. Jej troska, poczucie humoru, krytyczne myślenie, spostrzegawczość i otwartość na wymianę były niewątpliwie wielkim darem, którego doświadczyłam w tej relacji.

Przez kilka ostatnich lat gromadziłam materiały związane z naszymi spotkaniami: nagrania rozmów, dokumentację wideo, zapisy z zajęć i performansów, wspólnego gotowania, plotkowania, oglądania filmów. W 2020 roku w Kopenhadze (Danshallerne & Copenhagen Contemporary) pracowałam nad wykładem performatywnym, który podsumowywał jej dorobek artystyczny. Starałam się znaleźć nowe spojrzenie na jej pracę i archiwa. Szukałam innego, queerowego klucza, który pozwoliłby mi odczytać jej archiwum. Interesowały mnie dwie rzeczy: zwrot ku interaktywności/partycypacji i podejmowanie tematów tabu. Nie ze względu na ich kontrowersyjność, a raczej potrzebę, jaką Anna Halprin dostrzegała w swoim otoczeniu. Jej zadaniem jako artystki było dostarczanie ludziom narzędzi do zmiany, uzdrowienia, transformacji, a także poczucia przynależności, współtworzenia i współdziałania.

Odrzucenie stylu tańca współczesnego i klasyki, negacja wielkomiejskiego życia i pogoni za karierą zaprowadziło ją na Zachodnie Wybrzeże. San Francisco nie było typowym wyborem dla pochodzącej z przedmieść Chicago młodej tancerki z zamożnej i dobrze usytuowanej żydowskiej rodziny. Anna i Lawrence Halprinowie byli zafascynowani nowym miastem, które było źródłem rewolucji kulturalnej i kontestowało konsumpcjonizm ówczesnej Ameryki. Ich pochodzenie i ekonomiczne uwarunkowania pozwoliły realizować utopijne pomysły i eksperymentować na uboczu miasta. Prawdopodobnie właśnie dzięki temu Anna mogła angażować się w trudne tematy, była w jakimś sensie niezależna i wolna od swoich korzeni.

Wspomnę tutaj tylko dwa przykłady, które uważam za kluczowe i pomijane w tekstach o Annie. W latach 60. w odpowiedzi na zamieszki na tle rasowym w Los Angeles Anna Halprin poprowdziła serię warsztatów pt. Ceremony of Us, które zgromadziły czarną i białą społeczność. Proces, w którym uczestniczyły osoby biorące udział w warsztatach miał swoje źródło w prawdziwym doświadczeniu i dążył do transformacji traumy. I tutaj właśnie pojawia się wcześniej wspomniana radykalność w myśleniu: intencja partycypacji stanowi trzon w procesie twórczym, ciało i taniec stają się kluczowym materiałem do działania, emocje są wywoływane i analizowane w ruchu. A to wszystko Anna nazywa rytuałem, w którym uczestnicy i uczestniczki konfrontują się z wyzwaniami życia swojego i swojej społeczności. Drugie działanie, na które decyduje się Anna w latach 80., to stawienie czoła epidemii HIV/AIDS, która fatalnie wpłynęła na społeczność LGBTQ+ w San Francisco. Warsztaty i performanse z udziałem pozytywnych mężczyzn i kobiet były próbą stworzenia bezpiecznego miejsca do radzenia sobie z izolacją, wykluczeniem i nadchodzącą śmiercią wielu młodych ludzi (Positive motion). I wreszcie jej własna walka z rakiem, która doprowadziła do odejścia od sceny, stworzenia metody uzdrawiania, i założenia Instytutu Tamalpa wraz z córką, Darią Halprin w 1978 roku.

Moje wizyty u Anny w domu w Kalifornii w latach 2011-2017, wspólne gotowanie, rozmowy telefoniczne, wymiana doświadczeń to nieoceniony skarb, który noszę w sobie jako queerowa artystka i riserczerka. Bliskość, jaka wywiązała się między nami była czymś w rodzaju przyjaźni, której jako młodsza artystka potrzebowałam. Anna dawała mi cenne uwagi, obserwowała moją praktykę, a przede wszystkim rozumiała tę wewnętrzną potrzebę buntu, kontestacji i kwestionowania kanonów. Wspierała pracę nad czystością w ekspresji intencji i przypominała o dbaniu o siebie, o czym często jako artyści zapominamy. Anna Halprin to nie tylko matka postmodern dance, ale przede wszystkim uparta, zdeterminowana, radykalna kobieta, wizjonerka, sojuszniczka LGBTQ+ i nieoceniona mentorka, z którą miałam ogromny zaszczyt obcować.

Zawsze myślałam, że Anna będzie żyła wiecznie. Dzisiaj musimy zmierzyć się z jej stratą i spojrzeć na jej dziedzictwo z nowej perspektywy, aby wciąż jej radykalna myśl była żywa. Potrzebujemy aktualizować jej mądrość i dorobek do własnych potrzeb i wyzwań naszej rzeczywistości.

 

Today, there are many new things, exciting things. People are doing their own thing, not like it used to be. Like the first generation of modern dancers, everybody was just imitating either Martha Graham or Doris Humphrey. Now there is a lot of individual expression and people are finding their own way. There is a lot of diversity. I especially like street dancing, where people are very spontaneous. They are dancing out of their natural juices.[ii]

(Anna Halprin w rozmowie z Valą T. Foltyn, 2017)

Vala T. Foltyn  performerka, choreografka, czarownica. Założycielka Lamella the house of queer arts oraz Kraków Art House. Jest absolwentką szkoły Shahara Dor Artness oraz Performers House (Dania). Studiowała pod okiem Anny Halprin w Kalifornii anatomię i filozofię tańca. Ukończyła również antropologię kultury na UJ w Krakowie. Obecnie prowadzi badania artystyczne na Akademii Sztuk w Malmö w ramach Artistic Research in Fine Arts. Od 2019 roku mieszka i pracuje w Kopenhadze.

Ewa Hubar

Moje wspomnienie spotkania Anny Halprin

Moje spotkanie z Anną Halprin nie było długie. W 2016 roku uczestniczyłam w jednodniowym warsztacie improwizacji w Tampala Institute prowadzonym przez Annę, a następnego dnia oglądałam ją improwizującą na scenie z inną grupą warsztatową. Podczas zajęć miałam poczucie, że to co robimy już znam, że już to kiedyś robiłam i wydawało mi się to wszystko trochę oldschoolowe, aż do momentu, w którym uświadomiłam sobie, że no tak, ja to wszystko znam, bo ci, od których to poznałam, poznali to być może od jeszcze innych, którzy nauczyli się tego właśnie od Anny Halprin. Był to moment, w którym poczułam jakbym dotknęła źródła. Magiczny. Ale nie o tym chciałam tu powiedzieć coś innego zapamiętałam bardziej z tego spotkania. Samo przebywanie w towarzystwie Anny, słuchanie jej, jak nieustannie żartuje, najczęściej na temat samej siebie, jej ciągle żywy umysł i ciało stwarzało poczucia obcowania z niezwykłą, charyzmatyczną, legendarną, a zarazem bardzo otwartą i dostępną postacią. Anna nie tworzyła dystansu między sobą a innymi, nie stawiała siebie na piedestale. Wtedy, w wieku 96 lat, nadal prowadziła zajęcia ruchowe, tańczyła, wygłupiała się i szczerze interesowała się każdym, kto tam przybywał. Miałam poczucie, że ona zawsze taka była. Że właściwie to te cechy, jej inteligencja i poczucie humoru, szczerość, dystans do samej siebie i zaciekawienie innym człowiekiem sprawiały, że nie bała się wychodzić poza ramy i poszerzać granice sztuki tańca. Niesamowita była też jej obecność na scenie. Biła od niej naturalność, uważność, znać było żywy umysł. Komentowała to, co dzieje się na świecie odwiedziłam ją niedługo po wyborach prezydenckich w USA, gdy wygrał Donald Trump, podkreślała, że to, co robimy, mając na myśli taniec, ale też dzielenie się nim, czy uważną pracę z ciałem, jest bardzo istotne w kontekście społecznym, politycznym itp. Choć tak krótkie, było to dla mnie wyjątkowe spotkanie, podobnie jak możliwość zobaczenia natury otaczającej jej dom, sal warsztatowych Instytutu, no i słynnego taras otoczonego sekwojami. Będąc tam, poczułam, że to niesamowite miejsce odegrał bardzo znaczącą rolę w tym, co robiła, tworzyła i rewolucjonizowała Anna Halprin.

***

Anna Halprin  awangardowa tancerka i choreografka. Urodziła się 13 lipca 1920 roku jako Anna Schuman w Wilmette, w stanie Illinois w USA. Tańca uczuła się u Margaret HDoubler. Po przeprowadzce do Nowego Jorku kontynuowała naukę u Hanyi Holm i Marthy Graham. Występowała z zespołem Doris Humprey i Charlesa Weidmana. Po koniec lat 40. razem z mężem Lawrencem Halprinem przeniosła się do San Francisco, gdzie natychmiast włączyła się w lokalną scenę taneczną i w 1948 roku z Wellandem Lathropem otworzyła eksperymentalne studio tańca. W 1955 roku odeszła, ponieważ nie czuła już związku z ruchem modern dance. Pragnęła wyjść poza koncepcję tańca jako wydarzenia teatralnego, jako układu ruchów ułożonych na podstawie muzyki.

Na tarasie do tańca (legendarny Dance Deck), który zaprojektował dla niej jej mąż przy ich domu w Kentfield, prowadziła eksperymentalną grupę taneczną San Francisco Dancers Workshop. Chciała stworzyć czystą, abstrakcyjną formę tańca skoncentrowanego na samym ruchu. Wśród jej uczniów z początkowego okresu były Simone Forti, Trisha Brown i Yvonne Rainer. Dancers Workgroup nie skupiali się na tworzeniu repertuaru; interesowało ich bardziej kwestionowanie tradycyjnie pojmowanych wyobrażeń na temat tego, co jest tańcem, a publiczne prezentacje prac grupy odzwierciedlały szeroki zakres interesujących ich zagadnień i prowadzonych eksperymentów. Do współpracy zapraszała przedstawicieli wielu innych dziedzin sztuki, w usiłowaniu połączenia tańca z pozostałymi jej formami. Do współpracy zapraszała muzyków (John Cage, Terry Riley, La Monte Young), malarzy (Jo Landor), aktorów (John Graham), architektów (Lawrence Halprin).

Pod koniec lat 60. i w latach 70. zaczęła wprowadzać do swojej praktyki wątki i techniki terapeutyczne. Pracowała z terapeutami nurtu Gestalt Fritzem Perlsem i Johnem Rinnem nad opracowaniem tańca wspomagającego proces leczenia. Jej wkład w rozwój tańca i psychologii był uznany przez wiele organizacji; otrzymała liczne stypendia z dziedziny choreografii.

Zmarła 25 maja 2021 roku.

Cyfrowe archiwum Anny Halprin: https://annahalprindigitalarchive.omeka.net

Wykład o Annie Halprin: https://www.dansehallerne.dk/en/performance/cc–dansehallerne-honoring-the-legacy-of-anna-halprin-by-vala-t-foltyn/

Dance Deck: https://flash—art.com/2020/05/anna-halprins-dance-deck/

Tamalpa Institute: https://www.dancesforanna.org/about-anna-halprin/


[i] Taniec służy społeczności, rozwojowi osobistemu, wszystkiemu, ponieważ słowa są jedynie symbolami naszego doświadczenia. Więc, jak mamy dotrzeć do tego doświadczenia Ponieważ słowo jest tylko jednym symbolem, ruch ucieleśnia wszystko. Taniec jest matką wszystkich sztuk.

[tłum. A.P.]

[ii] Dziś jest wiele nowych, ekscytujących nurtów. Ludzie robią własne rzeczy, nie tak jak kiedyś. W pierwszej generacji tancerzy modern naśladowało się albo Marthę Graham albo Doris Humphrey. Teraz jest więcej indywidualnej ekspresji, ludzie chodzą swoimi ścieżkami. Jest dużo różnorodności. Zwłaszcza podoba mi się street dance, gdzie ludzie są bardzo spontaniczni. Po prostu tańczą, co im w duszy gra.

[tłum. A.P.]

Wydawca

taniecPOLSKA.pl

W ramach naszej witryny stosujemy pliki cookies w celu świadczenia Państwu usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb.

Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu końcowym.

Kliknij tutaj, aby dowiedzieć się więcej.

Close