Polski czy nie polski ? – dyskusja w czasie Festiwalu Tańca Współczesnego KRoki

Polski taniec, polski teatr tańca. Pytania dotyczące  narodowości, tożsamości czy tradycji w tańcu są trudne. Oczywiste, że polski taniec jest polski. Ale gdy postawić pytanie, na czym ta polskość polega – już nie tak łatwo jest znaleźć na nie odpowiedź.

A może wcale nie trzeba go definiować w żaden sposób. W końcu taniec, zwłaszcza taki, którego artyści kształcą się dzięki zagranicznym rezydencjom czy szkołom tańca, przekracza granicę narodowości. Takie było jedno ze stwierdzeń uczestników panelu dyskusyjnego, który odbył się w czasie Festiwalu Tańca Współczesnego KRoki w Krakowie. Ale przecież kuratorki tego festiwalu, Jadwiga Majewska i Katarzyna Bester, nie bez powodu wyselekcjonowały produkcje polskie, w mniejszym lub większym stopniu tworzone przez artystów wywodzących się z tradycji polskiego tańca.

Gdyby sięgnąć do dalekiej historii polskiego tańca, można byłoby wskazać jego folklorystyczne źródła. Taniec przeniesiony z ludowych obrzędów w obieg sztuki widoczny był choćby w spektaklach Wojciech Bogusławskiego, a później został artystycznie przetworzony w choreografiach Condrada Drzewieckiego czy Jacka Łumińskiego –  na ten aspekt wskazała Katarzyna Bester. Uczennica Drzewieckiego – Ewa Wycichowska, dalej tworzy Polski Teatr Tańca, Jacek Łumiński założył Śląski Teatr Tańca (na festiwalu prezentowała się była człońkini zespołu, Anita Wach). Henryk Tomaszewski z kolei, założyciel Teatru Pantomimy wpłynął na dalszy rozwój Wojciecha Misiuro i jego Teatru Ekspresji, twórczość Leszka Bzdyla i Mikołaja Mikołajczyka. W polskim tańcu pojawił się także Witold Jurewicz, założyciel Teatru Tańca Alter, który sam wytworzył swój unikalny język sceniczny – jak stwierdziła Jadwiga Majewska – poprzez badanie ruchu w improwizacji.

Ci wszyscy pionierzy działający na polskiej scenie wytrenowali wielu młodych tancerzy, którzy teraz stanowią o wyjątkowości polskiego tańca. Wielu z nich znalazło się także w programie Festiwalu KRoki. Izabela Chlewińska, Teatr Dada von Bzdülöw, Mikołaj Mikołajczyk, Jacek Owczarek – wszyscy zaczynali u mistrzów. Nie zapominajmy także o środkach, po jakie sięgali, które są do dzisiaj widoczne w polskim tańcu i można byłoby je zapewne uznać za polski idiom. Niemal każdy z wymienionych przeze mnie twórców przy tworzeniu swoich choreografii inspirował się literaturą. Polski taniec charakretyzuje też duchowa, wręcz rytualna motywacja, do której przyznaje się choćby Ewa Wycichowska. Na takie źródła tańca wskazała Anna Królica zwracając uwagę także na teatr Tomasza Bazana – Teatr Maat Projekt (spektakl Station de corps znalazł się w programie festiwalu KRoki), który czerpie z religijności i duchowości, będącej efektem silnej inspiracji teatrem butoh.

Przy okazji teatru butoh warto wspomnieć o istotnym aspekcie polskiego tańca  –  kwestii obecności tancerza na scenie. Jak w czasie panelu zauważył Tadeusz Kornaś, o ile trudno mu powiedzieć na czym polega polskość tańca, to rozpoznałby polską choreografię czy polskiego tancerza, co możliwe jest prawdopodobnie dzięki jego cielesnej obecności. Zapewne wywodzi się ona z tradycji teatru i pantomimy, którą widać na przykład w twórczości Teatru Dada von Bzdülöw, gdzie tancerze łączą dramatyczną obecność z performerską szczerością. Widoczne może być także, choć w małym stopniu, czerpanie z Kantora i Grotowskiego. Na przykład w spektaklach Studia Matejki działającego przy Instytucie Grotowskiego. Choć jak wskazała Joanna Leśnierowska, tego wpływu jest nadal za mało, podobnie jak brakuje badań na temat muzykalności ciała i cielesności w teatrze Grotowskiego i Kantora.

Być może powodu wieloletniej izolacji od Zachodu polski taniec z nie mógł uniezależnić się od jego wpływów i każdą nową technikę przyjmowaliśmy bezkrytycznie – to teza Ewy Wycichowskiej.

Z pewnością, za słowami Joanny Leśnierowskiej, polskość nie zawitała do dyskursu o tańcu. Powstają jednak produkcje odnoszące się do polskiej tożsamości, jak na przykład Mój Poland Drive Magdaleny Przybysz. Samo „Pokolenie Solo”, jak określił je w jednej z recenzji Witold Mrozek, głównie pobudzane przez Solo Project – program rezydencyjny Starego Browaru czy spektakle/performanse produkowane przez Klub Żak, jest znaczących nurtem w polskim tańcu. Powstało nowe pokolenie tancerzy, którzy kształcili się za granicą, ale tworzą w Polsce, jak np. Marysia Stokłosa, Ramona Nagabczyńska czy Karol Tymiński. Ich podejście wywodzi się nie tylko z potrzeby niezależności, ale także braku instytucjonalnego wsparcia. Bo – jak powiedział Tadeusz Kornaś – cechą polskiego tańca jest brak pieniędzy. Młodzi twórcy nadają nowy kształt polskiemu tańcu.

Być może trudno identyfikować polski taniec z jednym silnym stylem jak się to dzieje w innych krajach – modern dance w Stanach Zjednoczonych, taniec krytyczny we Francji czy niemiecki Ausdruckstanz. Trudno jednak nie mówić o unikalnym charakterze polskiego tańca. Być może odeszliśmy już daleko od tradycji wytworzonych przez polskich pionierów tworzących po 1945 roku, jednak wydają się oni pozostawiać swój ślad w tkance współczesnego tańca. Tańca ceniącego swoją niezależność, czerpiącego z poezji, literatury, sięgającego po konceptualizm i nieodwracającego się od indywidualnej ekspresji. No bo jeśli polski taniec nie miałby być polski, to jaki?