Nierównouprawnienie – recenzja „Darkness” Izadory Weiss

Na zakończenie sezonu 2016/2017 zespół baletowy Teatru Wielkiego – Opery Narodowej zaprezentował premierowy spektakl Darkness Izadory Weiss. Artystka, czerpiąc inspirację z prozy Josepha Conrada, opowiedziała tańcem dwie historie o kobietach i ich relacjach z mężczyznami. Co stanowi „jądro” jej nowej pracy choreograficznej?

Indywidualność Izadory Weiss wyraża się poprzez wybór tematów i dużą samodzielność w realizacji spektakli (Weiss jest autorką nie tylko choreografii, ale i libretta oraz scenografii Darkness), a także jej osobisty język tańca, nierozerwalnie związany z muzyką. W 2010 roku powstał jej autorski zespół, Bałtycki Teatr Tańca, który zajął miejsce Baletu Państwowej Opery Bałtyckiej. Wraz ze zmianą instytucjonalną nastąpiła i repertuarowa: klasyczne i neoklasyczne balety zastąpiły choreografie współczesne, przede wszystkim autorstwa Weiss (Burza, Cool fire, Czekając na…, Fedra, Fun, Light, Out, Romeo i Julia, Sen nocy letniej, Śmierć i dziewczyna, Święto wiosny, Tristan & Izolda, Windows), ale również i artystów takich, jak Jiří Kylián, nauczyciel i mistrz Weiss (Falling Angels, No More Play, Sarabande, Six Dances) czy Patrick Delcroix, wieloletni tancerz Nederlands Dans Theater (Clash). Prowadząc swój zespół, artystka wzoruje się na NDT z czasów kierownictwa Kyliána.

Zróżnicowane tematycznie prace Weiss, która korzysta z niezwykle bogatego wachlarza środków wyrazu, pozostają na niezmiennie wysokim poziomie. Jej lekkie i zabawne opracowanie Snu nocy letniej do muzyki Gorana Bregovicia zostało docenione przez prestiżowy brytyjski magazyn „Dance Europe”, uzyskując tytuł najlepszego na świecie spektaklu tanecznego sezonu 2013/2014. W Polsce za tę samą pracę Weiss otrzymała Teatralną Nagrodę Muzyczną im. Jana Kiepury dla najlepszego choreografa. Przeciwwagę dla Szekspirowskiej opowieści stanowi wstrząsający i brutalny spektakl Święto wiosny do muzyki Igora Strawińskiego.

Działalność artystyczna Weiss była wielokrotnie nagradzana: Nagrodą Teatralną Miasta Gdańska (2009 za Romeo i Julię, 2013 za całokształt twórczości, 2014 za projekt Niderlandy), Honorową Nagrodą Teatralną (2013 za inscenizację Snu nocy letniej), Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” przyznanym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdana Zdrojewskiego, Teatralną Nagrodą Muzyczną im. Jana Kiepury (2014 dla najlepszego choreografa za spektakl Sen nocy letniej, 2015 dla najlepszego choreografa), a także Pomorską Nagrodą Artystyczną – Gryf Pomorski (2009 dla Izadory i Marka Weissów za zmianę oblicza Opery Bałtyckiej i nowoczesne realizacje baletowe i operowe).

W poprzednim sezonie (po ośmiu latach) zmieniła się dyrekcja i kierownictwo Opery Bałtyckiej – tym razem nastąpił powrót do klasycznego repertuaru zespołu działającego przy teatrze operowym. W związku z tym Weiss przekształciła swoją grupę w Biały Teatr Tańca, który obecnie nie posiada stałej siedziby i zespołu artystycznego. Problemy lokalowe i instytucjonalne wpłynęły na zmianę systemu pracy. Kolejny po Darkness spektakl teatru Weiss powstaje z tancerzami zatrudnionymi do konkretnego projektu. Eros – Thanatos ma zostać zaprezentowany w połowie września w Teatrze Polskim w Warszawie.

W swojej twórczości Weiss czerpie inspiracje z literatury, głównie z tekstów dramatycznych. Zrealizowała już spektakle do takich dzieł, jak: Romeo i Julia, Sen nocy letniej i Burza Szekspira oraz Tristan i Izolda. Jej choreografie nie są jednak prostą adaptacją historii opowiedzianych przez autorów. Wydobywają raczej swoistą esencję dzieła, jego charakterystyczny motyw czy problem, który Weiss odczytuje, interpretuje i przetwarza na ruchową wypowiedź o bardzo czytelnej tematyce. W centrum jej zainteresowań znajduje się społeczna rola kobiety i relacje między płciami, co zobrazowała również w Darkness. Artystka przygotowała nie tylko jego choreografię, ale i scenografię oraz napisała libretto. Inspirację zaczerpnęła z Jądra ciemności Josepha Conrada. Jaką tajemnicę skrywa taneczna adaptacja historii o Kurcie?

Conradowskie rozważania o granicach okrucieństwa Weiss przekuła w opowieść o wszechobecnych i wciąż bezkarnych aktach przemocy wobec kobiet. Motyw agresji i sposobów wywierania wpływu stanowi jądro spektaklu. Pierwsza część, Lilli,to historia dominującego ojca, który decyduje za córkę o wyborze męża. Ta jednak darzy uczuciem innego. Nieposłuszeństwo i zdrada młodej małżonki doprowadzają do śmierci jej kochanka. Drugi akt, Jasmin, porusza kwestię roli grupy w życiu jednostki. Młoda dziewczyna o silnym poczuciu indywidualności odczuwa dużą presję otoczenia – nieustannie upominana, karcona, wychowywana (symboliczne przebieranie Jasmin z czerwonego w czarny kostium) bohaterka stara się zachować resztki niezależności.

Polski Balet Narodowy jeszcze nie r w pełni odnajduje się w estetyce ruchu Weiss. Widoczne były duże różnice techniczne pomiędzy tancerzami w wykonaniu poszczególnych sekwencji, brakowało również synchronizacji. Pozytywnie wyróżniały się Ewa Nowak (Lilli) i Yurika Kitano (Jasmin), które zbudowały pełnokrwiste postacie.

Niezwykła spójność choreografii z muzyką pozwala usłyszeć dźwięk każdego pas i zobaczyć emocje zawarte w partyturze. Narracja została poprowadzona subtelnie, dzięki czemu istnieje możliwość wieloznacznej interpretacji treści zawartych w spektaklu. Scenografia jest przemyślana i uzasadniona librettem. Kolorystyka i dobór kostiumów charakteryzowały postaci, a w niektórych scenach warunkowały ruch.

Darkness Weiss to sztuka zaangażowana. Czasem nieco zbyt dosłownie ukazuje wciąż obecną na całym świecie przemoc wobec kobiet. Niemniej dzisiejsza rzeczywistość i jej kryzys wartości, wymaga wyrazistych obrazów. Taniec już od dawna nie zabierał głosu w społecznej dyskusji, więc może teraz poruszy jakieś wpływowe sumienie.