„Myślenie krytyczne w muzeum / uczenie przez dziedzictwo i taniec” – relacja z konferencji

Uczestniczyło w nim sześć instytucji z trzech państw Europy, tj. Portugalii, Hiszpanii i Polski. Jego liderem był Pałac w Sintrze (Palacio Nacional de Sintra – lider projektu; Portugalia), partnerami były zaś Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, LXXXVI Liceum Ogólnokształcące im. Batalionu „Zośka” w Warszawie, stowarzyszenie „Meet Share Dance” w Madrycie i Agrupamento de Escolas Monte da Lua w Sintrze, a także firma byAr z siedzibą w Lizbonie (partner technologiczny).

Projekt, skierowany do uczniów i uczennic w wieku 14–18 lat, nosi nazwę odwołującą się do postaci z mitologii greckiej, tj. Mnemosyne – patronki miejsc dziedzictwa i bogini pamięci oraz Terpsychory – muzy tańca. Poprzez taniec i dziedzictwo służy rozwojowi myślenia krytycznego u młodzieży.

W ramach projektu w pałacach w Sintrze i Warszawie zorganizowano warsztaty tańca współczesnego, zwieńczone spektaklami z udziałem uczestników. Ponadto wydano publikacje, np. Krytyczny przewodnik po Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, oraz utworzono aplikację AR (ang. advanced reality: pol. „rozszerzona rzeczywistość”), wspomagającą zwiedzanie muzeów w Sintrze i Warszawie, a także poznawanie ich zbiorów poprzez prezentację elementów przedstawień tanecznych.

W finałowej konferencji uczestniczyli reprezentanci różnych instytucji kultury. Stanowiła ona okazję do wymiany dobrych praktyk łączących taniec, ruch, sztuki performatywne z dziedzictwem kulturowym i edukacją. Spotkanie to rozpoczęła edukatorka muzealna, kierowniczka Działu Edukacji w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie Aleksandra Głowacz, zaangażowana w realizację projektu wraz z kuratorką kolekcji, główną inwentaryzatorką tej instytucji, Karoliną Alkemade. Oficjalnego otwarcia konferencji dokonał dyrektor tego Muzeum Paweł Jaskanis. W tym projekcie dostrzegł „cały sens i istotę misji muzealnej”. Myślenie krytyczne określił jako ważny element budowania relacji międzyludzkich. Podkreślił, że muzea – szczególnie rezydencjalne – i domy historyczne były miejscami tańca, gdzie pokazywano umiejętności poruszania się oraz autoprezentacji; najlepiej ukazują to portrety w Muzeum, na których widać gesty i ubiory. Ruch jest narzędziem kształtowania myślenia krytycznego w edukacji o dziedzictwie.

Karolina Alkemade  i Aleksandra Głowacz omówiły założenia projektu Between Mnemosyne and Terpsychore i jego znaczenie dla rozwoju różnorodnych umiejętności u młodzieży (np. ekspresja, kreatywność, samodzielna  interpretacja dziedzictwa i rozwój języka tanecznego). Podkreśliły poszukiwania wątków wspólnych, łączących muzea w Warszawie i Sintrze oraz koncentrację na słowach kluczach, pojęciach uniwersalnych, odnoszących się do narracji w obydwu  obiektach, ale również do współczesności, tj. pamięć, ciało, władza, zmysły, natura, edukacja, czas, z daleka – wokół których powstały choreografie. Taniec w ujęciu tego projektu jest pojmowany jako język mediacji kulturowej, który umożliwia ujrzenie dziedzictwa kultury w inny sposób, a dzięki temu budowanie nowych znaczeń. Został pokazany także film przygotowany przez stowarzyszenie „Meet Share Dance” (np. Monika Požek), podsumowujący pracę z młodzieżą.

Później głos zabrała Monika Kaszewska – pedagożka z L.O. im. Batalionu „Zośka” w Warszawie, która opowiedziała o warsztatach tanecznych w Sintrze i Warszawie (Wilanów). Według prelegentki wyrażały one naturalną potrzebę ruchu u młodych ludzi różnych narodowości, mówiących w wielu językach, i stanowiły dla nich możliwość poznania siebie nawzajem. Nawiązywanie kontaktu i utrzymywanie relacji nie było jednak łatwe – wymagało bowiem zaufania sobie, zespołowi i prowadzącym zajęcia, a także integracji i współdziałania, swoistego przekroczenia siebie samego i wyjścia poza własną strefę komfortu oraz uświadomienia sobie, że siła tkwi w grupie. Prelegentka podkreśliła, że warsztaty, proces poznawania (samopoznanie i dostrzeganie różnic między sobą) i możliwość obcowania ze sztukami wizualnymi poprzez taniec okazały się ważniejsze niż sam spektakl i zostały przez młodzież bardzo docenione – co potwierdziła anonimowa ankieta.

Następnie swoje wystąpienie wygłosiła Barbara Przerwa z Działu Edukacji w Pawilonie Czterech Kopuł, oddziale Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Opowiedziała o warsztatach tańca intuicyjnego i Ruchu Autentycznego, które sama na co dzień prowadzi w przestrzeniach muzealnych. Na tych zajęciach uczestnicy interpretują ruchem eksponaty (kolory, kształty); odczuwają i uruchamiają emocje, które pojawiają się w kontakcie z dziełami sztuki; uczą się świadomości własnych ciał. Prelegentka ta zauważyła, że odbiorcy kultury zazwyczaj nie postrzegają muzeów i galerii sztuki jako przestrzeni, w których można tańczyć, a tymczasem są to miejsca otwarte na takie działania, dające szerszą  perspektywę interpretacji sztuki i możliwość swobodnego wyrażania siebie samych.

Kolejny referat przedstawiła Zofia Zaccaria z Działu Edukacji w Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie. Zaprezentowała projekt muzealny Elegantka: performatywne doświadczenie ciała (2021, Pałac na Wyspie, Oranżeria), który objął warsztaty taneczne prowadzone przez choreografki Monikę Szpunar i Weronikę Pelczyńską, towarzyszące wystawie rzeźb Ursuli von Rydingsvard. Zajęcia te zostały zakończone nagraniem filmu z udziałem uczestników. Poprzez taniec, „bardzo osobisty ruch”, zajęcia pozwoliły dobrze poznać zbiory muzealne – „horyzonty myśli”.

Na zakończenie panelu eksperckiego uczestnicy wysłuchali wystąpienia Karola Urbańskiego – zastępcy dyrektora Narodowego Instytutu Muzyki i Tańca ds. tańca, który zaakcentował wzajemne oddziaływanie sztuk performatywnych i wizualnych, a także inkluzywność jako ważny aspekt działań z nimi związanych. Przypomniał o tancerzach i choreografach inspirujących się sztukami wizualnymi i działających w przestrzeniach muzealnych, wśród których znaleźli się Merce Cunningham czy William Forsythe, a także o projektach tanecznych organizowanych w muzeach w różnych krajach, np. Niemczech (Monachium, Tanz am Museum). Opowiedział również o programach Narodowego Instytutu Muzyki i Tańca, zakładających współpracę między interdyscyplinarnymi instytucjami kultury, np. Myśl w ruchu czy Przestrzenie Sztuki.

Po konferencji odbyło się spotkanie w ramach World Café, którego uczestnicy dyskutowali o tym, w jaki sposób miejsca związane z dziedzictwem kulturowym i ze sztuką mogą się przyczynić do rozwijania kompetencji myślenia krytycznego u młodzieży szkolnej i jak sztuki performatywne mogą zniwelować ograniczenia wystaw muzealnych. Później pedagożka Magdalena Zontar poprowadziła warsztaty tańców dawnych ze zbioru Johna Playforda.

Podsumowując, można stwierdzić, że konferencja Myślenie krytyczne w muzeum / uczenie przez dziedzictwo i taniec stanowiła nie tylko omówienie wyników projektu Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, lecz przede wszystkim ważny głos w dyskusji o tańcu jako narzędziu edukacji, o wpływie ruchu na rozwój intelektualny i fizyczny człowieka, nieustannej korespondencji sztuk i o poszukiwaniu nowych sposobów narracji oraz interpretacji dziedzictwa kultury.

Autorka relacji: Natalia Drozdowicz