Na zdjęciu: Jadwiga Hryniewiecka. Archiwum: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11819.
20 czerwca 2023 roku obchodzimy 120. rocznicę urodzin Jadwigi Hryniewieckiej – artystki nietuzinkowej, łączącej w ramach swego warsztatu artystycznego i pedagogicznego wzorce najwybitniejszych osobowości wczesnego modernizmu tanecznego z rodzimymi tradycjami tanecznymi oraz zdobycze ekspresjonizmu niemieckiego z rozwiniętymi przez wileńską „Redutę” koncepcjami Konstantina Stanisławskiego. Przy tym artystka ta była osobowością, która bardzo ceniła sobie swobodę twórczą i niezależność artystyczną, czemu była gotowa poświęcić najbardziej eksponowane stanowiska. Niezależnie zaś od tego, czemu poświęcała swój czas i wysiłek, oddawała się temu bez reszty, osiągając najwyższe możliwe efekty.
Jadwiga Hryniewicka (formę nazwiska „Hryniewiecka” artystka przyjęła w późniejszym okresie) urodziła się 20 czerwca 1903 roku w Niżnym Nowogrodzie nad Wołgą. W Rosji odebrała podstawowe wykształcenie oraz dorastała przez pierwsze 15 lat życia. Do Polski przybyła wraz rodziną w 1918 roku i osiedliła się w Warszawie, z którą związała się do końca życia (choć z przerwami). Właśnie w Warszawie wstąpiła do Szkoły Umuzykalnienia Stefana i Tacjanny Wysockich, w której uczyła się tańca, techniki tanecznej i interpretacji tanecznej utworów muzycznych u założycielki szkoły, tańca klasycznego u Zuzanny Spałkowskiej, a ponadto akrobatyki, solfeżu i umuzykalnienia[1]. Zdaniem Wysockiej szesnastoletnia Jadwiga: „Ruszała się ślicznie, miała miękkie, wyraziste ręce, długi, wysoki skok.”[2]. Nic więc dziwnego, że już w czerwcu 1919 roku Hryniewiecka zadebiutowała na szkolnym popisie w Teatrze Rozmaitości, tańcząc walca Franza Schuberta[3], a dwa lata później – 5 listopada 1921 roku – w Teatrze „Reduta” zaprezentowała swój pierwszy recital taneczny[4]. Wykonała wówczas utrzymane w duchu koncepcji Émile’a Jaquesa-Dalcroze’a interpretacje ruchowe Pieśni Gondolierów Weneckich z cyklu Pieśni bez słów Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego, preludiów Fryderyka Chopina, Wzlot z cyklu Utwory fantastyczne op. 12 Roberta Schumanna oraz nieznanych nam z tytułu utworów Charlesa Gounoda[5]. W następnych latach tańczyła również w Zespole Tanecznym Teatru Sztuki Współczesnej Tacjanny Wysockiej[6] oraz prowadziła zajęcia dla młodszych uczniów swej macierzystej szkoły umuzykalnienia.
W roku 1924 z dyplomem artystki-tancerki[7] Jadwiga Hryniewiecka wyruszyła do szkoły Mary Wigman w Dreźnie. Wigman w swej ówczesnej pracy dydaktycznej i artystycznej łączyła elementy systemów Émile’a Jaquesa-Dalcroze’a oraz Rudolfa Labana wzbogacone o swe autorskie idee i pomysły. Charakterystyczne dla jej stylu były ostre kontrasty – ruch wolny i płynny zestawiony z ruchem szybkim i ostrym, działania solowe z działaniami zespołowymi, treści humanistyczne z imitacją pracy maszyn. I wszystko to zostawiło wyraźny ślad w późniejszej twórczości Hryniewieckiej.
W sezonie 1925/26 dwudziestodwuletnia tancerka pracowała w charakterze kierownika działu plastyki ruchu scenicznego w Teatrze „Reduta” w Wilnie[8]. Współpracowała tu z Juliuszem Osterwą i Mieczysławem Limanowskim przy wystawieniach Oskara Wilde’a, Maurice’a Maeterlincka, Moliera i Henryka Ibsena oraz odbyła słynne Redutowe objazdy terenowe bez mała „od Tatr do Bałtyku”[9]. I choć trudy pracy dla „Reduty” zmusiły ją do zmiany miejsca pracy, to jednak ze środowiskiem tym będzie związana przez ponad dwie dekady, tworząc choreografie i ruch sceniczny dla teatrów w Poznaniu, Warszawie, Łodzi i Lwowie.
Latem 1926 roku w ślad za swym świeżo poślubionym mężem, Dobiesławem Damięckim[10], na krótko pojawiła się w Warszawie, by późnym latem zamieszkać w Łodzi. Tu rozpoczęła współpracę z Teatrem Miejskim przy ul. Cegielnianej (obecnie w tym miejscu mieści się Teatr im. Stefana Jaracza). W roku 1927, a następnie w sezonie 1929/30 współpracowała z Leonem Schillerem, który wpłynął na preferencje tematyczne, stylistykę twórczości i metody pracy choreografki.
W sezonie 1928/29 Jadwiga Hryniewicka odbyła swoją wielką podróż artystyczną po Europie. Znaczną część tego okresu spędziła w Paryżu, gdzie uczyła się tańców indochińskich i doskonaliła swe umiejętności akrobatyczne. Tu też pod pseudonimem „Danuta” (jej drugie imię), przez dwa miesiące występowała w słynnych music-hallach: Olympii, Empire i Claridge. Następnie udała się do Madrytu, by uczyć się tańców hiszpańskich i występować okazyjnie w Teatrze Rewii i Alcazarze. W Lizbonie prezentowała swoje choreografie w salach Maxima i Trynidade[11]. Jesienią 1929 roku miała rzekomo występować również w Oslo, Amsterdamie, Brukseli, Liége i Paryżu, co jednak nie zostało dotychczas jeszcze potwierdzone źródłowo[12].
Charakteryzując osobowość artystyczną Jadwigi Hryniewieckiej w omówionym sezonie Jerzy Kossowski pisał następująco:
…siłą jej jest: olbrzymia intuicja w oddawaniu sensu, treści, znaczenia ruchu (walki, pracy, męki, radości, zwycięstwa, klęski, życia, śmierci) – siła dramatyczna – i wdzięk. Tragizm ruchu, to jedna z dziedzin jej twórczości. Wdzięk zaś, to nie ten, który nazywamy popularnie wdziękiem kobiecym. Nie. Jest to wdzięk najczystszy (…). Wdzięk, który pozwala Hryniewieckiej wyrazić w tańcu „przekomarzanie się przyrody samej z sobą”, jak zloty wody, płynącej zbyt prędko, radość kwiatu, gra obłoków. (…) Wdzięk ten w połączeniu z rzadkim radem improwizacji, cudowną wnikliwością i wrażliwością, opartemi o znakomitą technikę taneczną, daje Hryniewieckiej olbrzymie możliwości. Jest rasową Polką, nic więc dziwnego, że najgłębiej czuje tańce polskie. W wesołości polskiego mazurka umie dojrzeć sama i wskazać innym, skołatany trud i radość pracy, uśmiech wesela i melancholję tęsknoty.[13]
Rok później, po określonym mianem Terpsychorjana warszawskim festiwalu sztuki tanecznej, konfrontującym polskie artystki modernistczne, Henryk Liński pisał o artystce następująco:
…największy talent w dziedzinie tańca wyzwolonego, jaki Polska dotąd wydała (…). Jadwiga Hryniewiecka zawsze czaruje swym nieodpartym urokiem słowiańskiej krasawicy, żywiołowej i nieokiełznanej, która wszakże potrafi przedzierżgnąć się i w bojowniczkę nowszych prądów tanecznych, równie doskonała w pogodnym kujawiaku jak w niesamowitych podrygach mrocznego tańca ekspresjonistycznego, w zmysłowem falowaniu tanga, czy w mocarnym rozmachu bojowego tańca perkusyjnego.[14]
W roku 1930 Damięcki i Hryniewiecka zamieszkali we Lwowie, wiążąc się z Teatrem Rozmaitości i Teatrem Wielkim. W 1931 roku powstały tu na potrzeby spektaklu Jak stać się bogatym i szczęśliwym iście wigmanowskie choreografie – imitujące pracę „maszyn” Tempo-o-o i taniec perkusyjny[15]. Rok później powstała choreografia bardziej dyskretna, celowa i integrująca spektakl Snu nocy letniej[16].
W roku 1932 Jadwiga Hryniewiecka przeniosła się do Warszawy, podejmując współpracę z Teatrem Polskim i jego reżyserami – Aleksandrem Węgierko i Januszem Warneckim. Często dawała recitale współpracując z muzykami takimi jak: Eugeniusz Dziewulski, Tadeusz Szeligowski, Tadeusz Sygietyński, czy Piotr Perkowski[17]. W roku 1933 wzięła udział w Międzynarodowym Konkursie Tańca Artystycznego w Warszawie prezentując taniec z czynelami, żywiołową Marsyliankę oraz oberka, mazurka i kujawiaka do muzyki Fryderyka Chopina. Rok później na konkursie tańca artystycznego w Wiedniu pokazała natomiast oberka do muzyki Aleksandra Marczewskiego[18]. I choć jako tancerka nie zdobyła żadnego trofeum, to jednak zyskała bardzo pochlebne recenzje i zwróciła na siebie uwagę dyrekcji Teatru Wielkiego w Warszawie, która na lata 1934-1937 powierzyła tancerce stanowisko solistki (Coppelia, Noc Walpurgii, Carmen) i choreografki (m.in. Poławiacze pereł, Eros i Psyche, Dybuk)[19], a także baletmistrzyni i pedagożki w szkole baletowej działającej przy Teatrze Wielkim (taniec wyzwolony, akrobatyka). Niestety, Teatr Wielki w 1936 roku zaczął przestawiać się na produkcję operetkową, a rola Hryniewieckiej zaczęła stopniowo maleć. Dlatego w 1937 roku porzuciła Teatr Wielki i weszła w skład kierowanego przez Jana Cieplińskiego Baletu Warszawskiego[20].
Równolegle Hryniewiecka prowadziła własne Studium Tańca Artystycznego i Gimnastyki, które utworzyła w roku 1933 we współpracy z Felicją Brattówną. Program szkoły wynikał z doświadczeń artystek – uczono tu: tańca wyzwolonego, klasycznego, rewiowego, akrobatyki, tańców ludowych i narodowych, tańców wschodnich, stepowania i biomechaniki Meyerholda. Już po pierwszym roku szkoła mogła się poszczycić znacznym sukcesem – zespół Studium zdobył srebrny medal na Międzynarodowym Konkursie Tańca Artystycznego w Wiedniu za obrazek Dożynki[21]. W 1937 roku szkoła zaczęła kształcić także choreografów[22]. Sama Hryniewiecka zaś równolegle aktywnie włączyła się w dokształcanie nauczycieli ze szkół krajowych, jak i polonijnych w zakresie prowadzenia zajęć z polskich tańców ludowych i narodowych[23].
W czasie drugiej wojny światowej artystka pracowała w gospodzie koleżeńskiej w charakterze obsługi gości. Równolegle jednak prowadziła nielegalne Studium Tańca w Szkole przy ul. Saskiej 62 oraz występowała w organizowanych we własnym mieszkaniu przy ul. Poznańskiej 4, tajnych pokazach tanecznych, z których dochód przeznaczony był na rzecz więźniów[24].
Po powstaniu warszawskim i licznych perypetiach Jadwiga Hryniewiecka znalazła się w Lublinie, gdzie już w lutym 1945 roku rozpoczęła współpracę z Teatrem Wojska Polskiego[25]. Z zespołem tym tancerka przeniosła się do Łodzi, gdzie podjęła współpracę także z Centralnym Robotniczym Domem Kultury Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego przy ul. Piotrkowskiej 243[26]. W 1946 roku była już baletmistrzynią teatru Wojska Polskiego w Łodzi, w którym u boku Leona Schillera zrealizowała choreografię do słynnego spektaklu Krakowiacy i Górale. Równolegle występowała w koncertach pieśni, tańca i muzyki organizowanych przez Związek Walki Młodych[27].
W latach 1946-48 Hryniewiecka była pedagożką warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej z siedzibą Łodzi. Wkrótce jednak została współzałożycielką i od marca 1947 roku choreografką oraz dyrektorką artystyczną Zespołu Baletowego Wydziału Kulturalno-Oświatowego Zarządu Głównego Związku Pracowników Przemysłu Włókienniczego, który z czasem przybrał nazwę Zespołu Tańca Ludowego „Harnam”[28]. Z zespołem tym będzie związana do roku 1978 jako pedagożka tańca i choreografka, tworząc na jego potrzeby 47 obrazków, choreografii i spektakli tanecznych. Jej choreografie dążyły do udramatyzowania układu scenicznego oraz synkretyzmu pomysłów ekspresjonistycznych ruchu plastycznego z tradycją baletowego tańca narodowego i towarzyskiego tańca salonowego. Fascynowała się także ludowymi tańcami i zwyczajami ze środkowej Polski oraz tańcami staropolskimi. Atmosfera włókienniczej Łodzi pobudziła ją również do tworzenia choreografii ukazujących kontrast między ruchem człowieka pracującego i maszyn fabrycznych[29].
Osiągnięcia w środowisku amatorskich zespołów pieśni i tańca przyniosły choreografce dalsze propozycje. W latach 1949-50 pełniła funkcję pierwszej pedagog tańca i choreografki Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Mazowsze”. Współpracowała z Centralnym Zespołem Artystycznym Wojska Polskiego. W latach 1952-56 była pedagożką i choreografką Centralnego Ośrodka Szkoleniowego Instruktorów Artystycznych w Skolimowie oraz Zespołu Pieśni i Tańca Centralnej Rady Związków Zawodowych „Skolimów”, przygotowując m. in. tańce staropolskie, tańce narodowe i fabularne obrazki taneczne. Była również pedagożką kursów instruktorskich Centralnej Poradni Amatorskiego Ruchu Artystycznego, a w latach 1958-65 także pedagożką i choreografką Zespołu Pieśni i Tańca „Starówka” przy Radzie Zakładowej Zjednoczenia Budownictwa Mieszkaniowego w Warszawie[30]. W tym też czasie przygotowała kilka choreografii dla Teatru TV, a także do filmów: Noc poślubna (1958), Popioły (1965) i Pan Wołodyjowski (1969). Część ze swego dorobku choreograficznego utrwaliła w publikacjach z lat sześćdziesiątych[31], które spopularyzowały szereg jej oryginalnych pomysłów inscenizacyjnych polskich tańców narodowych i tańców ludowych ze środkowej Polski, w tym wykorzystujących elementy akrobatyki[32].
Interesującym pomysłem Jadwigi Hryniewieckiej była idea polskich tańców narodowych w formie towarzyskiej, na potrzeby których pedagożka przygotowała w ostatnich dwóch dekadach życia szereg podręczników[33]. Idee te próbował wcielić w życie Marian Wieczysty w latach 1977-1979, ostatecznie jednak doczekały się realizacji dopiero w latach dziewięćdziesiątych w wersji skodyfikowanej przez Radę Ekspertów ds. Folkloru Ministerstwa Kultury i Sztuki (lata 1987-1989), a opublikowanej przez Czesława Srokę[34].
Za swoją twórczość i działalność Jadwiga Hryniewiecka była wielokrotnie wyróżniana i nagradzana. Artystkę odznaczono Orderem Odrodzenia Polski, Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz Złotą Odznaką Towarzystwa „Polonia”. W roku 1966 podczas VIII FTPP w Toruniu nagrodzona została choreografia Hryniewieckiej do przedstawienia Kulig Leona Schillera zrealizowanego w Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie i Elblągu. Miasto Łódź w 1976 roku nagrodziło Jadwigę Hryniewiecką Medalem za wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury i sztuki, a w roku 1985 Nagrodą miasta Łodzi.
Artystka zmarła 19 czerwca 1988 roku w Warszawie – mieście, do którego przybyła jako piętnastolatka siedemdziesiąt lat wcześniej i w którym stawiała swe pierwsze taneczne kroki.
[1] Tacjanna Wysocka, Wspomnienia, Czytelnik, Warszawa 1962, s. 134-135; eadem, Dzieje baletu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1970, s. 433.
[2] Tacjanna Wysocka, Wspomnienia, op. cit., s. 131.
[3] Ibidem, s. 133.
[4] 1-szy występ p. Jadwigi Hryniewickiej w „Reducie”, „Świat” 1921, nr 44, s. 16.
[5] Włodzimierz Tomaszewski, Taneczna miłość Jadwigi Hryniewieckiej, w: Jadwiga Hryniewiecka, 5 tańców polskich, COMUK, Warszawa 1990, s. 6; Tacjanna Wysocka, Wspomnienia, op. cit., s. 143. Recital powtórzono w Teatrze Polskim.
[6] Tacjanna Wysocka, Wspomnienia, op. cit., s. 137-151
[7] Włodzimierz Tomaszewski, Taneczna miłość Jadwigi Hryniewieckiej, op. cit., s. 7.
[8] Henryk Liński, Sylwetki tancerek: Jadwiga Hryniewiecka, „Światowid” 1935, nr 31, s. 16.
[9] Jerzy Kossowski, Taniec Jadwigi Danuty Hryniewieckiej, „Naokoło Świata” 1929, nr 64, s. 117-118.
[10] Ślub odbył się 13 grudnia 1925 roku; Włodzimierz Tomaszewski, Taneczna miłość Jadwigi Hryniewieckiej, op. cit., s. 9.
[11] Jerzy Kossowski, Taniec Jadwigi Danuty Hryniewieckiej, op. cit., s. 117-118.
[12] Ibidem, s. 119-120.
[13] Ibidem, s. 115-118. Jakkolwiek sądy Kossowskiego miejscami są nieco przesadzone (szczególnie w wymiarze międzynarodowym), to jednak należy uznać, że potwierdzają one wyjątkowość artystki w Polsce.
[14] Henryk Liński, Terpsychorjana. Wielki festiwal sztuki tanecznej w Cyrku, „Kurier Polski” 1930, nr 171, s. 4.
[15] Tym Terlecki, Z Teatru Rozmaitości „Jak stać się bogatym i szczęśliwym”. Komedia muzyczna w 14-tu obrazach F. Joachimsona i M. Spoliansky’ego, „Słowo Polskie” 1931, nr 50, s. 7.
[16] Idem, Z Teatru Wielkiego. Inscenizacja „Snu nocy letniej”, „Słowo Polskie” 1932, nr 45, s. 7.
[17] Włodzimierz Tomaszewski, Taneczna miłość Jadwigi Hryniewieckiej, op. cit., s. 11.
[18] Henryk Liński, Sylwetki tancerek: Jadwiga Hryniewiecka, op. cit., s. 16.
[19] Tacjanna Wysocka, Dzieje baletu, op. cit., s. 433.
[20] Włodzimierz Tomaszewski, Taneczna miłość Jadwigi Hryniewieckiej, op. cit., s. 11-12.
[21] Henryk Liński, Sylwetki tancerek: Jadwiga Hryniewiecka, op. cit., s. 16.
[22] Ibidem, s. 11-16.
[23] Włodzimierz Tomaszewski, Taneczna miłość Jadwigi Hryniewieckiej, op. cit., s. 16.
[24] Ibidem, s. 16-17.
[25] Afisz z roku 1945, Magazyn Druków Ulotnych Biblioteki Narodowej, sygnatura DŻS XIX 9a.
[26] Dwa afisze z roku 1945 i 1946, Magazyn Druków Ulotnych Biblioteki Narodowej, sygnatura DŻS XIX 9.
[27] Afisz z roku 1946, Magazyn Druków Ulotnych Biblioteki Narodowej, sygnatura DŻS XIX 9.
[28] Paweł Pietrzyk, Sebastian Formański, Fabryka Tańca: Historia Zespołu Tańca Ludowego „Harnam”, Dom wydawniczy Księży Młyn, Łódź 2012, s. 18, 42.
[29] Jadwiga Hryniewiecka, W rytmie pracy, CPARA, Warszawa 1970.
[30] Irena Turska, Almanach baletu polskiego 1945-1974, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1983, s. 51, 53, 83, 87.
[31] Jadwiga Hryniewiecka, Sześć scenicznych układów polskich tańców ludowych, Zeszyt I, CPARA, Warszawa 1961, eadem, Tańce Harnama: polonez, mazur, oberek, kujawiak, Wyd. Związkowe, Warszawa 1961; eadem, Sześć scenicznych układów polskich tańców ludowych, Zeszyt II, CPARA, Warszawa 1962, eadem, Irena Ostrowska, Tańce na estradę. Zeszyt I – tematyka ludowa, CPARA, Warszawa 1964, s. 71-90; Jadwiga Hryniewiecka, Taniec rycerzy spod Grunwaldu, CPARA, Warszawa 1967.
[32] Jadwiga Hryniewiecka, Tańce Harnama…, op. cit., s. 131-160; eadem, Sześć scenicznych układów…, Zeszyt II, op. cit., s. 35-56; J. Hryniewiecka, Pięć tańców polskich, CPARA, Warszawa 1970, s. 62-92; Jadwiga Hryniewiecka, Irena Ostrowska, Tańce na estradę. Zeszyt I…, op. cit., s. 71-90, 105-113.
[33] Eaedem, Polskie tańce narodowe w formie towarzyskiej, CPARA, Warszawa 1967, Jadwiga Hryniewiecka, Pięć tańców polskich, op. cit.; eadem, Irena Ostrowska, Polskie tańce narodowe w formie towarzyskiej, CPARA, Warszawa 1971; eaedem, Polskie tańce narodowe w formie towarzyskiej, COMUK, Warszawa 1973; Różne formy tańców polskich, red. Irena Ostrowska, COMUK, Warszawa 1980, s. 241-263; 295-315; Jadwiga Hryniewiecka, 5 tańców polskich, op. cit.
[34] Czesław Sroka, Polskie tańce narodowe – systematyka, COMUK, Warszawa 1990; idem, Polskie tańce narodowe we współczesnych zabawach i turniejach tanecznych, Sekcja Polska CIOFF, Warszawa 2003.
Na zdjęciu: Jadwiga Hryniewiecka, 1934, Archiwum: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11821.
Na zdjęciu: Jadwiga Hryniewiecka w tańcu z czynelami, 1934, Archiwum: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11820
Na zdjęciu: Jadwiga Hryniewiecka, 1935, Archiwum: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11822.
Na zdjęciu: Jadwiga Hryniewiecka podczas udzielania lekcji akrobatyki tanecznej. 1937. Archiwum: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-N-2608-1.
Na zdjęciu: Jadwiga Hryniewiecka podczas udzielania lekcji w Studium Tańca Artystycznego Felicji Brattówny i Jadwigi Hryniewieckiej w Warszawie, 1937. Archiwum: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-N-2608-3.
Wydawca
taniecPOLSKA.pl
