„Jeszcze jeden Mazur dzisiaj…” – relacja z Mistrzostw Polski w Tańcach Polskich „MAZUR 2018”

Taniec od wieków towarzyszy człowiekowi, pełniąc przy tym wiele funkcji. Jedną z bardziej powszechnych jest funkcja towarzyska, integrująca daną społeczność. Zarówno na obszarach wiejskich, jak i miejskich taniec odgrywał bardzo ważną rolę. Praktykowany podczas świąt i towarzyszących im obrzędów, w izbach czy na salonach. Jego charakter, forma, styl i okazjonalność były jednak zmienne. W głównej mierze miał on –  i ma do dziś – charakter integrujący wcześniej wspomniane społeczności.

W obecnej ofercie aktywności fizycznych jest mnóstwo propozycji dla amatorów tańca. Największą siłę przebicia mają formy tańca promowane przez programy telewizyjne. Mimo że w ostatnich latach folklor poniekąd wrócił do łask, nadal nie jest traktowany do końca poważnie.  

Od lat organizowane są w Wieliszewie znakomite spotkania kulturalne – Mistrzostwa Polski w Tańcach Polskich „MAZUR” 2018 – które na trzy dni zamieniają to miejsce  w prawdziwą metropolię tańców polskich. W 2018 roku świętowanie trwało od 13 do 15 kwietnia. Dla uczestników z całej Polski organizatorzy przygotowali warsztaty, sympozjum oraz rozgrywki odbywające się w ramach MAZURA 2018. Wspólnym mianownikiem tych działań jak co roku były polskie tańce narodowe.

Warsztaty taneczne zrealizowane zostały w kilku grupach wiekowych o różnej  tematyce. Wszystkie inspirowane polskimi tańcami narodowymi. Dla dzieci „Międzynarodowa polka – jak ją tańczą w innych krajach?”, dla młodzieży „Od oberka do mazura”, dla studentów „Taniec współczesny na ludowo”, a dla grupy 40+ – „Argentyński kujawiak”. To ciekawe, że tańce polskie można zaproponować w tak intrygującym wydaniu. Uczestnicy warsztatów mogli szlifować umiejętności taneczne, rozwinąć wiedzę na temat rodzimego tańca, a także zobaczyć go przez pryzmat innej techniki tanecznej czy innego gatunku tańca. Organizatorzy postawili sobie i wykładowcom niełatwe zadanie. Zachęcić do zgłębiania wiedzy o tańcach polskich wobec atrakcyjności choćby tanga argentyńskiego czy technik tańca współczesnego, które cieszą się dużą popularnością, to rzeczywiście wyzwanie. W efekcie interesujące i nieoczywiste konfrontacje tańców polskich z innymi tańcami  naprawdę przypadły do gustu uczestnikom.

Sympozjum na temat kujawiaka poprowadziła trójka  znakomitych pedagogów:

– mgr Ewelina Grygier (Instytut Sztuki PAN):  Wiejskie kujawiaki z perspektywy dotychczasowych badań etnomuzykologicznych

– dr hab. Tomasz Nowak (Instytut Muzykologii UW):  Między wiejską izbą, salonem
a sceną – kujawiak w praktyce tanecznej

– dr Aldona , Woźniak (Pracownia Kompozycji, Instrumentacji i Czytania Partytur UMFC):  „Kujawiak w twórczości kompozytorskiej”.

Przemyślane i dobrze skonstruowane wypowiedzi wymienionych badaczy bardzo wyraziście wykazały, jak potrzebne jest edukacja w dziedzinach  polskiej muzyki i polskiego. Obecnie dokonuje się bardzo surowych podziałów pomiędzy tym, co zachowuje przekaz i formy tradycyjne a tym, co jest już ich stylizacją. Na przykładach muzycznych prelegenci wykazali, że  formy stylizowane są oparte na tańcu i muzyce in crudo.  Podczas słuchania wspaniałych wykładów, nasuwała się jednak refleksja, czy skoro materiały inspirują się tańcem i muzyką in crudo, są gorsze lub też nieprawdziwe, ponieważ już nie są in crudo?

Prowadzący sięgnęli do źródeł, by przedstawić słuchaczom losy kujawiaka, który zmieniał się w zależności od regionu oraz składu instrumentalnego ówczesnych kapel. Dzięki temu muzyka nabierała nowych kolorytów, a prowadzona melodia wzbogacana była umiejętnościami grającego. Zyskiwało to jednocześnie silne uzewnętrznienie wśród tańczących, którzy swój kunszt taneczny wykazywali poprzez odzwierciedlenie w ruchu słyszanej muzyki. Można zatem wnioskować, że już u początków kujawiaka pojawiały się elementy improwizacji muzycznej i tanecznej, co jednocześnie wpływało na rozwój tematów ich obu.

Rozkwit twórczości dotyczącej kujawiaka wśród kompozytorów nastąpił dopiero w latach 40. XIX wieku. Wtedy też polskie tańce były bardzo popularne podczas bali na salonach wyższych warstw społecznych. Muzyka mająca charakter użytkowy była nie tylko przyjemnością „do słuchania”, ale przede wszystkim – pretekstem do tańca.

Zarówno twórczość muzyczna, jak i miejsca, w których odbywały się bale, oraz panująca ówcześnie moda wymagały nieco innego stylu tańca. Już nie tak swobodny, za to bardziej elegancki, dostojny, niezmiennie popisowy. Tymczasem kompozytorzy tworzyli wspaniałą, coraz bogatszą muzykę. Dr Aldona Woźniak prezentowała wspaniałe przykłady dawnych Mistrzów: Kurpińskiego, Wieniawskiego i oczywiście Fryderyka Chopina. Natomiast wszystkich uczestników sympozjum zaskoczyło nagranie współczesne – skomponowane przez niedawno zmarłego wspaniałego Romana Smoczyńskiego.

Wachlarz wiedzy przedstawiony przez ekspertów odkrył wiele ciekawych faktów dotyczących kujawiaka. Jego kształtowanie się oraz znaczenie w kulturze tańca ludowego i dołączenie do  kanonu pięciu polskich tańców narodowych, to temat na niejedno sympozjum. Jest to dowodem na bogactwo, jakie stoi za naszą kulturą taneczną. Tego typu spotkania przede wszystkim uczą, ale też stymulują do refleksji i dyskusji.

Bale i zabawy przełomu XIX i XX wieku oraz chęć wskrzeszenia i upowszechniania narodowych tańców polskich zainspirowała miłośników i instruktorów tańca do organizacji ogólnopolskich turniejów tańców polskich. Pierwsze organizowane były pod koniec lat 70. przez prof. Mariana Wieczystego, jednak ta inicjatywa nie przetrwała zbyt długo. Dopiero w latach 90. turnieje tańców polskich wróciły do łask i z powodzeniem rozgrywane są po dziś dzień. W tym roku w Wieliszewie odbyły się XVIII Mistrzostwa Polski w Tańcach Polskich „Mazur” 2018. Ponad sto dwadzieścia  par rywalizowało w siedmiu kategoriach wiekowych, prezentując się w krakowiaku, oberku, kujawiaku, mazurze oraz polce, tańczonej przez najmłodszych uczestników konkursu. Podczas turniejów tańców polskich polonez nie jest natomiast wykorzystywany jako taniec konkursowy, ale otwiera cały turniej. Uczestniczą
w nim wszystkie pary biorące udział w rozgrywkach. Jest to forma prezentacji startujących par, a przede wszystkim tradycyjnej inauguracji wydarzenia.

Formuła konkursowa polega na zaplanowanym przebiegu prezentacji tanecznej i nie ma w niej miejsca na improwizację, o której wcześniej wspomniałam. Uczestnicy oceniani są przez sędziów podczas każdej rundy tanecznej. Oceny sędziów decydują o tym, która z par znajdzie się w kolejnych rundach, a  także o miejscach, które zostaną im przyznane w finale. Pomimo braku przypadkowości czy spontaniczności w przebiegu układów lub kroków, o charakterze wykonania poszczególnych tańców decydują muzyka, styl danego tańca oraz osobowość i emocjonalność tancerzy, a także ich świadomość wykonawcza. Im więcej tancerz posiada doświadczenia, wrażliwości i wiedzy tym bardziej może pozwolić sobie na interpretację i swobodę w prezentacji.

Bez względu na wiek, wszystkich uczestników cechowała elegancja i galanteria obowiązująca na parkiecie, podobnie jak dawniej podczas balu. Mężczyzn w tańcu obowiązywały w garnitury lub fraki, kobiety – suknie o różnorodnych krojach i kolorach.  Poza trendami modowymi tańczący w widoczny sposób przykuwali uwagę kulturą zachowania się na parkiecie. Sposób wprowadzenia partnerki na parkiet, wspólny taniec partnerów, ich gesty czy sposób poruszania się wskazywały na próbę nawiązania do salonowych zachowań podczas dawnych balów i spotkań towarzyskich.

Wartość idąca za krzewieniem kultury tańców narodowych  jest niebagatelna. Co więcej, tego typu spotkania, łączące warsztaty, konferencje oraz rozgrywki konkursowe pozwalają na wartościowe konfrontacje i integrację tak potrzebną w każdym środowisku, a w folklorystycznym w najszerszym tego słowa znaczeniu – w szczególności.

W mojej ocenie w Wieliszewie mieliśmy do czynienia z wydarzeniem o wysokiej wartości artystycznej i kulturalnej. „MAZUR” 2018 udowadnia, że to, co dawne często staje się inspiracją dla tego, co dzisiejsze, a to, co dzisiejsze wzbogaca to, co dawne. Jedno nie wyklucza więc drugiego. Dzięki temu okazuje się, że polskie tańce narodowe są niepodważalną częścią kultury polskiej tak mało wykorzystywanej do kształtowania społeczeństwa i edukacji polskiej młodzieży.