Każdy powód do tańca jest dobry – recenzja „Korsarza” transmitowanego z Teatru Bolszoj

Nowy sezon transmisji z Teatru Bolszoj (2017–2018) rozpoczęła rekonstrukcja tradycyjnego XIX-wiecznego baletu. Korsarz, zbudowany z wielu brawurowych wariacji solistów i pięknych zbiorowych obrazów, to opowieść o miłości w orientalnej scenerii. Duże wymagania techniczne wobec tancerzy oraz konieczność zaangażowania kilkudziesięciu artystów powoduje, że niewiele zespołów na świecie posiada ten balet w swoim repertuarze. Dlaczego warto podejmować tak wielki wysiłek?

Historia tego trzyaktowego baletu jest dość długa i barwna. Prapremiera miała miejsce w 1837 roku w King’s Theatre w Londynie (obecnie funkcjonujący pod oficjalną nazwą Her Majesty’s Theatre) w opracowaniu choreograficznym François Decombre’a Alberta, do muzyki Roberta Boscha. Kolejna wersja spektaklu, zaprezentowana 23 stycznia 1856 roku w Théâtre Impérial de l’Opéra (obecnie Opera Paryska), przyćmiła jednak premierę. Nową choreografię, tym razem do muzyki Adolphe’a Adama,przygotował Joseph Mazilier[1], a w rolach głównych zatańczyli Carolina Rosati jako Medora i Domenico Segarelli jako Konrad, przywódca korsarzy. Libretto oparte na poemacie George’a Gordona Byrona opracowali Henri Vernoy de Saint-Georges i Mazilier. W balecie głównym wątkiem stała się miłość niewolnicy i pirata, która i tak była tylko pretekstem do stworzenia niezwykle rozbudowanego widowiska, pełnego scen pantomimicznych i popisowych sekwencji. Muzyka Adama, choć miała pełnić jedynie funkcję ilustracyjną, obfituje w różnorodne tematy melodyczne.

Kolejne inscenizacje Korsarza wiązały się najczęściej ze wzbogaceniem partytury. Opracowanie Julesa Perrota z 1858 roku, wystawione z zespołem Teatru Bolszoj (nietypowo w Sankt Petersburgu), zawierało dodatkowo kilka utworów Cesarego Pugniego oraz popisowy duet niewolników z pierwszego aktu, pas d’esclave,przygotowany przez Mariusa Petipę do muzyki księcia Petera von Oldenburga (Petipa w tej wersji odgrywał rolę Konrada). Dekadę później Petipa stworzył specjalnie dla swojej żony Marie autorską wersję choreograficzną, dodając tym razem scenę zbiorową w haremie paszy Seida w drugim akcie, zatytułowaną Ożywiony ogród (Jardin Animé lub Jardin Enchanté) do kompozycji Léo Delibesa. Najważniejszym opracowaniem pozostaje jednak wznowienie Petipy w Teatrze Maryjskim z 1899 roku z partyturą wydłużoną o utwory Riccarda Driga i Ludwiga Minkusa oraz Pieriną Legnani w roli Medory. To właśnie ta ostatnia wersja stanowi podstawę dla wszystkich następnych rosyjskich wystawień baletu, czego przykładem jest opracowanie Aleksandra Gorskiego z 1912 roku, wzbogacone kolejnym miłosnym duetem do muzyki Fryderyka Chopina[2].

Na Zachodzie Korsarza najczęściej można zobaczyć jedynie w postaci fragmentów wystawianych na galach baletowych. Największą popularnością cieszy się popisowe pas de deux Medory i Alego (w wersji Aleksieja Ratmańskiego Medory i Konrada) z groty korsarzy. Co ciekawe, oryginalnie było to pas de trois, ponieważ rola Konrada była początkowo jedynie rolą dramatyczną, polegającą głównie na partnerowaniu solistce, a partie taneczne wykonywane były przez innego tancerza (niewolnika Alego). Dopiero w 1931 roku Agrypina Waganowa przekształciła go w duet, spopularyzowany następnie w latach 60. na Zachodzie przez Margot Fonteyn i Rudolfa Nuriejewa.

Pełną wersję Korsarza w swoim repertuarze posiada natomiast American Ballet Theatre (od 1998 roku). Jest to opracowanie Anny-Marie Holmes[3], nawiązujące do wersji Konstantina Siergiejewa z 1973 roku, stworzonej dla Leningradzkiego Państwowego Akademickiego Teatru Opery i Baletu im. S. M. Kirowa (obecnie Teatr Maryjski)[4].

Transmitowana jesienią w kinach wersja Korsarza miała premierę 21 czerwca 2007 roku i bazuje na choreografii Petipy odświeżonej przez Aleksieja Ratmańskiego i Jurija Burlakę. Obaj artyści specjalizują się we wznowieniach klasycznego repertuaru; pierwszy współpracował z wieloma zespołami na całym świecie, na przykład z Royal Danish Ballet, New York City Ballet czy Teatrem Maryjskim, a drugi związał się głównie z moskiewskimi ośrodkami tańca, jak Moskiewska Państwowa Akademia Choreografii i Teatr Bolszoj. Tym razem Burlaka odpowiadał głównie za rozszyfrowywanie notacji tanecznej użytej przez Petipę, zachowanej w Teatrze Uniwersytetu Harwardzkiego, a Ratmański uwspółcześnił choreografię i dodał do niej nowe fragmenty.

Ratmański uważany jest za jednego z najwybitniejszych współczesnych choreografów specjalizujących się w tańcu klasycznym. Jest wszechstronnie utalentowanym artystą: wznawia klasyczne balety Petipy (Dziadek do orzechów, 2001; Korsarz, 2007; Don Kichot, 2010; Paquita, 2014; Śpiąca królewna, 2015; Jezioro łabędzie, 2016), jak i najważniejsze pozycje z epoki sowieckiej (Jasny potok, 2003; Płomień Paryża, 2008; Romeo i Julia, 2011) oraz tworzy zupełnie nowe, współczesne choreografie (Russian Seasons,2006; Obrazki z wystawy, 2014; Odessa, 2017.). Jego styl bazuje na dialogu tańca z muzyką, dopełnionym pewną uniwersalną myślą, ponadczasową ideą. Czerpie inspirację z tradycyjnych kombinacji, by przetworzyć je, wykorzystując większą plastykę ciała i możliwości techniczne tancerzy, dzięki czemu tworzy zupełnie nową, niepowtarzalną jakość.

Libretto opracowane przez Saint-Georgesa i Maziliera, z poprawkami Petipy, przybliża historię młodej greckiej kobiety, Medory, która zostaje sprzedana jako niewolnica do haremu paszy Seida. Z opresji ratuje ją przystojny korsarz, Konrad, w którym zakochuje się z wzajemnością. W następnych obrazach powtarza się motyw porwania i ucieczki, co stanowi okazję do prezentacji całej plejady barwnych postaci, wśród których są rywalizujące ze sobą faworyty w haremie Gulnara i Zulma i zdradzieccy piraci. Całość kończy się spektakularnym rozbiciem statku, z którego uchodzą z życiem jedynie zakochani.

Libretto Korsarza jest bardzo złożone i wymaga od widza ciągłej uwagi, mimo że dygresje choreograficzne wydają się dłuższe niż perypetie bohaterów. Szczególnie drugi akt podkreśla ekstrawagancję spektaklu, którego akcja zatrzymuje się na całą godzinę, aby zaprezentować scenę Ożywionego ogrodu w haremie paszy. Na scenie znajdują się kosze pełne kwiatów i kilkadziesiąt tancerek, zabawiających swojego pana popisami solowymi, duetami, triami, po kole i po diagonalu. Charakterystycznym elementem baletów Petipy jest połączenie przepychu na granicy kiczu z czysto wizualną przyjemnością piękna estetyki tańca klasycznego (innym sztandarowy przykład to Cienie z Bajadery).

W najnowszej, moskiewskiej wersji baletu – dzięki udostępnieniu partytury przez Bibliotekę Narodową Francji – wykorzystana zostaje muzyka Adama, Delibesa, Pugniego, von Oldenburga, Driga, jak i Alberta Zabela, czy Juliusa Gerbera – wszystkie utwory w opracowaniu Aleksandra Troickego. Mimo kolażu muzycznego nie odczuwa się braku spójności myśli przewodniej baletu. Być może nawet ta różnorodność kompozytorów sprzyja tworzeniu tak licznych wariacji tanecznych, duetów i triów.

Scenografię spektaklu przygotował Boris Kaminski, a kostiumy – Jelena Zajcewa na podstawie szkiców Jewgienija Ponomariowa zgromadzonych w bibliotece Stanowego Teatru w Sankt Petersburgu. Dekoracje ukazują europejskie wyobrażenie orientalnej scenerii, bogactwo paszy Seida i piękno przyrody. Z pewnością najefektowniejszą i najbardziej wymagającą pod względem wykorzystania możliwości technicznych teatru jest scena sztormu, która dzisiaj jednak nie wywiera takiego wrażenia, jak pod koniec XIX wieku. Ciekawostkę stanowi z kolei nowy sposób szycia paczek klasycznych (damski kostium, charakteryzujący się sztywno sterczącą wokół bioder spódniczką z tiulu) w Teatrze Bolszoj, który „odciąża” wizualnie tancerkę przez lekkie uniesienie tiulu (jest bardziej sterczący niż kloszowaty, jak wcześniej), co zapewne wpływa na zwrotność w obrotach.

Rola Medory łączy w sobie niezwykle wysokie wymagania techniczne tańca klasycznego i dramaturgię teatralną ewoluującej postaci. Przez cały balet solistka znajduje się w centrum wydarzeń, więc powinna mieć charyzmę i wyróżniać się z zespołu od pierwszego pojawienia się na scenie. Historia Korsarza przeplata wątki komediowe i tragikomiczne, a partie taneczne rozwijają się z każdą kolejną wariacją. W duetach z Konradem Medora powinna okazać śmiałość, ale i kobiecą delikatność , co stanowi  pasjonujące wyzwanie dla solistki, z którym bezbłędnie poradziła sobie Jekaterina Krysanowa, rezolutna i zalotna w ruchu, świadoma własnych możliwości.

Najważniejszym momentem partii Konrada jest krótka wariacja z pas de deux z groty korsarzy (akt I scena 2). Jego wejście na scenę składa się z wysokich skoków w obrocie, w czasie których tancerz przyjmuje skuloną pozycję, a następnie ląduje na kolanach i ponownie unosi się wysoko w powietrze – przypomina to nieco proces wyciągania korka z butelki. Igor Cwirko nie zachwycił tym pas, jak udawało się to Nuriejewowi czy Barysznikowowi, ale uczciwie i poprawnie wykonał powierzoną mu rolę.

Bardzo pozytywnie zaprezentowali się również Daria Chochłowa jako Gulnara oraz Anastazja Staszkiewicz i Wiaczesław Łopatin w pas de deux niewolników z I aktu. Poza zachwycającą precyzją techniczną, na scenie pełnej wyrazistych postaci konkurujących o uwagę widza.

Ratmański uważa Korsarza za wizytówkę Teatru Bolszoj, warto więc poznać możliwości techniczne i artystyczne tego legendarnego zespołu oraz choć kilka prac jednego z najważniejszych współczesnych choreografów młodszego pokolenia.

Adolphe Adam / Aleksiej Ratmański
Le Corsaire
Korsarz

Prapremiera 1856, premiery: 1899, 2007

Libretto: Jules Henri Vernoy de Saint-Georges i Joseph Mazilier w opracowaniu Mariusa Petipy na podstawie poematu Lorda Byrona

Premiera tej inscenizacji na scenie Teatru Bolszoj w Moskwie: 21 czerwca 2007 roku.

22 października 2017 | niedziela | 17.00 | LIVE

Obsada:
Jekaterina Krysanowa jako Medora, grecka niewolnica
Igor Cwirko jako Konrad, przywódca korsarzy
Aleksiej Łoparewicz jako pasza Seid
Denis Sawin jako Birbanto, jeden z korsarzy
Nelli Kobakhidze jako Zulma, faworyta paszy
Daria Chochłowa jako Gulnara, niewolnica paszy
Gienadij Janin jako Izaak, handlarz niewolników
Andriej Sitnikow jako dozorca haremu
Anastazja Staszkiewicz i Wiaczesław Łopatin – pas de deux niewolników
Ana Turazaszwili, Elwina Ibraimowa, Ksenia Żiganszczina – pas de trois odalisek
Kristina Karasyowa i Denis Sawin – soliści w tańcu piratów
Artiom Bieliakow – solista w grand pas z wachlarzami
Daria Boczkowa, Bruna Cantanhede Gaglianone, Ksenia Kern, Eleonora Sevenard , Margarita Szrainer, Wiktoria Jakuszewa – grand pas z wachlarzami
oraz
soliści, koryfeje i zespół baletowy oraz orkiestra Teatru Bolszoj.

Realizatorzy:

Paweł Kliniczew: dyrygent
Marius Petipa: choreografia
Aleksiej Ratmański, Jurij Burłaka: rekonstrukcja
Aleksiej Ratmański: nowa choreografia
Boris Kamiński: scenografia
Elena Zajcewa: kostiumy
Damir Ismagiłow: światło

Przedstawienie trwa około 3 godzin i 30 minut (w tym dwie przerwy).

Gdzie oglądać:

26 listopada
Łódź Łódzki Dom Kultury Kino Szpulka
Łuków kino Łuków
Tuchów kino Promień

4 grudnia
Opole Lubelskie kino Opolanka

1 stycznia 2018
Ostrów Wielkopolski kino Komeda

17 stycznia 2018
Gorlice kino Kolory

21 stycznia 2018
Rzeszów kino Zorza

Aktualna lista kin na:

http://new.nazywowkinach.pl/bolsoj/korsarz