Koniec świata będzie dopiero wtedy, gdy przestaniesz marzyć

1 lutego 1982, w siódmym tygodniu stanu wojennego, wyszłam z domu w porze, którą od zawsze uważałam za pogańską, i po trzech przesiadkach dotarłam do szpitala psychiatrycznego w Łodzi, rozpoczynając swój pierwszy dzień pracy zawodowej. Studiowałam polonistykę i choć miałam za sobą kilkusemestralne szkolenia z zakresu psychologii i pedagogiki, to psychiatrię znałam głównie z dzieł prof. Antoniego Kępińskiego i literatury, takiej jak powieść Obłęd Jerzego Krzysztonia, której poświęciłam pracę magisterską. Sytuacja polityczna i zawirowania w moim życiu prywatnym sprawiły, że plany i w miarę znane szlaki, którymi podążałam, musiały ulec błyskawicznej rewizji. Po to, by pozostać wierną sobie, po to, by nie dać się pesymizmowi, po to, by nadal mieć marzenia. Pozwalam sobie na tę osobistą wycieczkę w przeszłość nie tylko dlatego, że w liceum, w pracowni historycznej, tak długo wpatrywałam się w sentencję: Historia magistra vitae est, aż w to uwierzyłam. Moja motywacja bierze się z podobnego, jak w tamtym czasie, poczucia opresyjności, czasu z godziną milicyjną, „rozmową kontrolowaną” i zamkniętymi teatrami, które wtedy udało się przekuć w coś ważnego, wpływającego na wiele aspektów mojego (a ufam, że nie tylko) życia. Praca w klinice psychiatrycznej to przyspieszony kurs wszystkiego – umiejętności i wiedzy, także o sobie samym, empatii i asertywności. Przez kilka lat prowadziłam tam teatr i szkołę, uczestniczyłam w terapii indywidualnej i grupowej oraz zobaczyłam na własne oczy, jak istotne efekty przynosi cała przestrzeń arte terapii, w tym terapia tańcem, wtedy jeszcze w Polsce raczkująca. Jej prekursorką jest Zofia Aleszko, autorka pierwszego w Polsce doktoratu na temat zastosowania tańca w leczeniu nerwic. Jednym z jej kluczowych badań, które prowadziła na Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie było zastosowanie choreoterapii u studentów ze zdiagnozowaną nerwicą. Formalne struktury tej dziedziny w Polsce zaczęły powstawać w związku z inicjatywami warsztatowymi prof. Ewy Wycichowskiej i Polskiego Teatru Tańca, wspartymi przez autorkę książki Taniec i psychoterapia, prof. Danutę Koziełło. W końcu lat dziewięćdziesiątych powstało w Poznaniu Polskie Stowarzyszenie Choreoterapii, a wkrótce także oparty na brytyjskim Dance Movement Therapy (DMT) Polski Instytut Psychoterapii Tańcem i Ruchem w Warszawie, którego powołanie zainicjowała Zuzanna Pędzich. Natomiast naukowe, oparte na badaniach, role i cele choreoterapii opracowane i zastosowane w praktyce zostały na świecie znacznie wcześniej, bo w latach czterdziestych wieku XX w USA. Jej zwiastuny można już jednak dostrzec w pracach Françoisa Delsartre’a, Émile’a Jaques-Dalcroze’a i ekspresjonistycznym doświadczeniu choreograficznym Mary Wigman, które było inspiracją dla amerykańskich pionierek choreoterapii: Marion Chase, Liljan Espenak, Mary Whitehouse, Alme Howkins. Sięgały one w swojej praktyce m.in. do teorii psychologicznych Carla Rogersa i Abrahama Maslowa, Friedricha Adlera, Rudolfa Labana, Sigmunda Freuda i Carla Gustava Junga, a ich zasługą jest opracowanie pierwszego systemu strategii i metod interwencji terapeutycznej m.in. w zakresie świadomości ciała, aktywności psychoruchowej i reaktywności złożonej. Największe zasługi dla sformalizowania tańca jako metody terapeutycznej wniosła Chase. Kierując własną szkołą tańca w Waszyngtonie, wprowadziła do jej programu zajęcia z improwizacji ruchowej, a następnie podjęła skuteczną formę terapii z pacjentami szpitala Św. Elżbiety w Waszyngtonie, w relacji z którymi zawodził kontakt werbalny. W 1966 roku Chase stanęła na czele, powołanego przez siebie Amerykańskiego Stowarzyszenia Terapii Tańcem (ADTA).

Choreoterapia definiowana jest jako metoda terapeutyczna, opierająca się na tańcu i ruchu w procesie zmierzającym do poprawy komfortu jej uczestnika. Sprzyja wewnętrznej integracji, zharmonizowaniu relacji ze sobą i z otoczeniem, rozwinięciu świadomości ciała i jego możliwości wyrażania. Neutralizuje niekorzystne stany emocjonalne i otwiera nowe perspektywy poznawcze. Jest formą komplementarną w procesie diagnostycznym i klinicznym, pełni znaczącą rolę w rehabilitacji, a ostatnio także w psychoonkologii. W działaniu bazuje na improwizacji ruchowej oraz realizacji zadań tematycznych.

Przez wiele lat pojęcia „choreoterapia” i „psychoterapia tańcem” traktowane były synonimicznie i w powszechnym użyciunadal tak się dzieje. Współczesna choreoterapia rozróżnia jednak trzy formy działania na różnych poziomach interwencji: taniec terapeutyczny, terapia tańcem i psychoterapia tańcem. Każda z tych specjalności bazuje na ruchu i potencjale tańca, rozumianego nie tylko w wymiarze artystycznym. Taniec terapeutyczny jest najczęściej wykorzystywany jako metoda nakierowana na poprawę komfortu emocjonalnego uczestnika, rozbudowanie świadomości ciała i odniesienie korzyści społecznych, w relacji ze sobą i z grupą. Głównym czynnikiem pobudzającym procesy terapeutyczne jest tu sam taniec, natomiast w terapii tańcem i psychoterapii tańcem podstawę stanowi relacja terapeutyczna.Lecznicza funkcja tańca znana jest niemal tak długo, jak sam taniec. Rytuały ruchowe, od początku cywilizacji, służyły wyrażaniu silnych emocji i pomagały rozładować napięcie z nimi związane. Po tego typu praktyki sięga się intensywniej w okresach kryzysowych. Nie bez powodu inicjacyjne działania Chase miały miejsce w czasie, kiedy Stany Zjednoczone przystąpiły do II wojny światowej. Laban zaś w trakcie pobytu na przymusowej emigracji, odcięty od kraju, zespołu i możliwości pracy artystycznej, szukając rozwiązań opartych na uniwersaliach i sposobu powszechnego zastosowania tańca w zmieniającym się świecie, zajmował się metodą terapii ruchowej dla robotników, pracujących w czasie wojny w angielskich fabrykach. Łącząc siły z F.C. Lawrencem, konsultantem z dziedziny zarządzania, który szukał specjalisty od ruchu, aby przygotować kobiety do pracy przy maszynach, dotychczas obsługiwanych przez mężczyzn, opracował system obserwacji i inicjacji ruchu, w oparciu o badania nad różnorodnymi sytuacjami związanymi z funkcjonowaniem gospodarki w stanie wojny. Z tego okresu pochodzą studia Labana nad zasadniczym elementem ruchu, jakim jest wysiłek –„Antrieb”/„Effort”.

Szeroko rozumiany kryzys zmusza nas na ogół do przedefiniowania różnych aspektów życia. Czas, w którym nas teraz zatrzymano, choć dramatycznie trudny, nie jest punktem ostatecznym. Znając potencjał tkwiący w ruchu, mając jego bogactwo zapisane we własnych ciałach, możemy go wykorzystać twórczo nie tylko w solowych improwizacjach obok szafy czy kanapy. Wiedzę o terapeutycznej funkcji tańca w Polsce można zdobywać podyplomowo m.in. w Poznaniu (Uniwersytet Medyczny), w Łodzi (Centrum Kształcenia Podyplomowego i Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna), Warszawie (Warszawska Wyższa Szkoła Humanistyczna), w Instytucie DMT, Na Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu (Taniec w kulturze fizycznej) powstały natomiast pierwsze w Polsce studia licencjackie dla terapeutów tańcem, a w nieodległej perspektywie planowane jest otwarcie również studiów II stopnia.