Najsmutniejsza historia miłości – recenzja „Damy kameliowej” transmitowanej z Teatru Bolszoj

W tegoroczne mikołajkowe popołudnie Teatr Bolszoj zaproponował widzom na całym świecie transmisję spektaklu Dama kameliowa Johna Neumeiera. O pozwolenie na realizację tego baletu ubiegają się najlepsze sceny świata, a zgodę otrzymują jedynie nieliczne[i]. Co decyduje o takiej popularności – ponadczasowa historia opowiedziana tańcem czy niezwykła choreografia amerykańskiego twórcy?        

Dama kameliowa powstała w 1978 roku dla Marcii Haydée, brazylijskiej tancerki i dyrektor Baletu Stuttgarckiego. Ta latynoamerykańska primabalerina przez wiele lat była niedoścignioną interpretatorką roli najsłynniejszej francuskiej kurtyzany, Małgorzaty Gautier. W swojej kreacji łączyła subtelność gry aktorskiej z niezwykłą techniką taneczną. W Operze Paryskiej tę partię tańczyły takie gwiazdy jak Agnès Letestu i Aurélie Dupont. W moskiewskiej wersji spektaklu zmierzyła się z nią Swietłana Zacharowa.

Treść baletu opiera się na powieści Aleksandra Dumasa (syna) Dama kameliowa, czyli historii niespełnionej miłości Armanda Duvala do kurtyzany, Małgorzaty Gautier. Przedstawienie rozpoczyna się od aukcji majątku niedawno zmarłej bohaterki. Prolog przechodzi płynnie w pierwszy akt, w którym nieszczęśliwy kochanek opowiada swojemu ojcu dzieje romansu, odtwarza chwilę, kiedy poznał Małgorzatę i wspomina wspólne życie.

W drugim akcie towarzystwo przenosi się na wieś, gdzie panuje frywolna atmosfera. Małgorzata zrywa kontakty z oficjalnym kochankiem, dzięki czemu może w pełni oddać się Armandowi. Symbolicznym obrazem chwilowego spełnienia jest niezwykle zabawny i zalotny duet Prudencji Duvernoy z Gastonem Rieux. Partia zatańczona przez Kristinę Kretwą oraz Michaiła Łobuchina pozostawia niezapomniany obraz wiejskiej sielanki. Szczęście nie trwa jednak długo. Pan Duval prosi Małgorzatę o zerwanie stosunków z jego synem, zrozpaczona kurtyzana przystaje na prośbę, pisze list do Armanda i wraca do rozpustnego, paryskiego życia.

Trzeci akt to studium udręki. Zdruzgotany młodzieniec znajduje ukojenie w ramionach innej kobiety lekkich obyczajów i mści się na dawnej ukochanej, doprowadzając do pogorszenia jej stanu zdrowia. Samotna kurtyzana w ostatnich chwilach życia prowadzi dziennik dla Armanda, w którym wyznaje mu dozgonną miłość oraz wyjaśnia swoje postępowanie.

Ciekawym zabiegiem dramaturgicznym wprowadzonym przez choreografa jest klamra teatru w teatrze. Małgorzata i Armand poznają się i widzą po raz ostatni, oglądając spektakl Manon Lescaut. Podobieństwo losów kurtyzan zostało podkreślone w powracających lirycznych duetach obu kobiet. Neumeier zwraca uwagę na powtarzalność historii, której scenariusz napisało życie.

Niezwykły stopień teatralizacji Damy kameliowej tłumaczy wykształcenie Johna Neumeiera również i w tej dziedzinie. Ten legendarny twórca baletu XX i XXI wieku urodził się w Stanach Zjednoczonych, jednak jego studia i praca zawodowa związane są z Europą. Jako solista tańczył u Johna Cranko w Balecie Stuttgarckim, a w roli dyrektora zadebiutował we Frankfurcie. Jego nazwisko najczęściej kojarzone jest jednak z Hamburgiem, gdzie od 1973 roku sprawuje funkcję dyrektora artystycznego i głównego choreografa zespołu baletowego (Baletu Hamburskiego). Jako twórca spektakli tanecznych koncentrował się na podtrzymywaniu tradycji baletowej, uwspółcześniając ich strukturę dramatyczną. Ułożył m. in. nowatorskie wersje klasycznych baletów narracyjnych oraz rewolucyjne choreografie do symfonii Gustawa Mahlera[ii].

Styl choreograficzny Neumeiera opiera się na technice tańca klasycznego, ale został wzbogacony o aktorskie środki wyrazu oraz akrobatyczne popisy tancerzy. To wszystko sprawia, że jego balety są niezwykle współczesne ruchowo. W rosyjskim wykonaniu wysokie, arcytrudne, wręcz niebezpieczne podnoszenia, które wymagają specjalnego przygotowania i bazują na przeciwwadze czy subtelnych przeniesieniach ciężaru ciała partnerki, nie uzyskały zamierzonego efektu, zostały przytłoczone wagą kostiumów. Dopiero w ostatniej scenie, kiedy Zacharowa zdjęła suknię, w symboliczny sposób zostawiając za sobą wszelkie trudy życia, jej taniec nabrał zwiewności. Dobór kostiumów, które w zamierzeniu twórcy miały oddać ducha czasów, nie był zbyt fortunny, a osiągnięty efekt nie wynagrodził utraty dynamiki i lekkości. Piękne, choć niezwykle ciężkie materiały jak na stroje do tańca: tafta, sukno czy aksamit, z których są wykonane długie suknie oraz bogate dodatki: kolczyki, kolie, bransolety czy rękawiczki, znacząco utrudniają wykonanie choreografii. Skokom brakowało lekkości i miękkiego zakończenia w plié, a czasami ruchy zdawały się przysadziste. Tancerki w chwilach zmęczenia uginały się niekiedy pod tym ciężarem,  prosta linia ich pleców zaokrąglała się.

Niemniej celowość każdego ruchu, jedna z podstawowych cech choreografii Neumeiera, uzasadniała wysokie partnerowania, podkreślające głębokie uczucie, jakie łączyło Małgorzatę i Armanda. Wszystkie wykonane pas niosły ze sobą dramaturgiczną treść opowiadanej historii. Dzieła amerykańskiego twórcy wymagają jednak nie tylko solidnego przygotowania technicznego, ale i aktorskiego, dzięki któremu jego spektakle są tak wyraziste i przyciągają publiczność z całego świata.

Edwin Rewazow, wykonawca roli Armanda, niezwykle przejmująco zinterpretował odtwarzaną postać; kochał z dziecięcą niewinnością, cierpiąc był bliski szaleństwa, a przy tym świetnie wykonywał wszystkie partnerowania. Z kolei Swietłana Zacharowa olśniewała gracją ruchu, swobodą w wykonaniu najtrudniejszych pas oraz powściągliwością w wyrażaniu emocji, zgodnie z charakterem granej postaci.

Na koniec warto postawić sobie pytanie: czy opowieść o życiu kurtyzany wciąż przemawia do współczesnych widzów? Decydując się przenieść publiczność do dziewiętnastowiecznej Francji, w czasy Małgorzaty Gautier i Armanda Duvala, John Neumeier starał się przedstawić ponadczasową historię niespełnionej miłości. Być może dzisiaj przeżywa się uczuciowe rozterki i dramaty z innych powodów, ale przypisane im cierpienie pozostaje niezmienione.

Balet w trzech aktach z prologiem (1978 )

Premiera niniejszej inscenizacji na scenie Teatru Bolszoj: 20 marca 2014

Po raz pierwszy w HD

Realizatorzy:

Paweł Sorokin, dyrygent

John Neumeier, choreografia

Fryderyk Chopin, muzyka

Jürgen Rose, scenografia i kostiumy

Ralf Merkek, światło

Piotr Czuchnow, pianista

Obsada:

Swietłana Zacharowa jako Małgorzata Gautier, paryska kurtyzana

Edwin Rewazow jako Armand Duval

Anna Tichomirowa jako Manon Lescaut, postać z baletu

Siemion Czudin jako Des Grieux, postać z baletu

Kristina Kretowa jako Prudence Duvernoy

Michaił Łobuchin jako Gaston Rieux

Anna Antropowa jako Nanina, służąca Małgorzaty

Andriej Merkuriew jako Monsieur Duval, ojciec Armanda

Daria Chochłowa jako Olimpia, młoda kurtyzana

Aleksander Fadejeczew jako Książę

Wiaczesław Łopatin jako Hrabia N.

Władisław Kozłow, Artur Mkrtczjan, Apollinaryj Proskurin jako Wielbiciele Manon

Siergiej Zacharow, Jewgienij Sazonow, Iwan Semireczenski jako Wielbiciele Małgorzaty

Irina Chaczatrian i Jurij Ostrowski jako Para Małżeńska

Aleksiej Mielientjew – pianista na scenie

Soliści, koryfeje i zespół baletowy oraz orkiestra Teatru Bolszoj

W Polsce transmisję na żywo można było obejrzeć 6 grudnia o godz. 15.45:

Dąbrowa Tarnowska, Kino Sokół

Katowice, Kino Rialto

Konin, Kino Oskard

Warszawa, Kino Praha

Wrocław, Kino Nowe Horyzonty

Retransmisje:

23 stycznia, Łódź: ŁDK kino Szpulka

24 stycznia 2016, Kraków: kino ARS

14 lutego 2016, Łuków: kino Łuków

14 lutego 2016, Gliwice: Kino Amok

21 lutego, Przemyśl: Centrum Kulturalne w Przemyślu-kino Centrum

27 lutego, Włoszczowa: kino Muza