O różnych odcieniach sztuki improwizowania – relacja z piątych urodzin Pracowni Fizycznej, część II

Dzień III  Soul Project/PL

W listopadzie łódzka publiczność miała okazję świętować piąte urodziny Pracowni Fizycznej kierowanej przez Jacka Owczarka. Po dwóch intensywnych dniach spędzonych  z zespołem, warsztatach i prezentacjach Re:akcji, a3 oraz Powyżej nieba przyszedł czas na zaimprowizowane taneczne spektakle oraz dzień relaksacji.

Trzeci dzień urodzin Pracowni Fizycznej upłynął pod znakiem działań improwizowanych. Warsztat poprowadzony w trzyosobowym składzie (Dawid Lorenc, Jacek Owczarek, Krzysztof Skolimowski), w oparciu o spektakle Zdarzenia i Soul Project/PL był dopełnieniem wiedzy na temat artystycznej wyobraźni lidera zespołu  i wszystkich związanych z nim artystów. Prezentowane w Klubie Szafa solowe występy tancerzy w spektaklu Davida Zambrano, udowodniły, że praca z improwizacją i umiejętność wykreowania ciekawego ruchu  jest wielkim atutem tej grupy.

O roli improwizacji w procesie twórczym, o możliwości potraktowania  jej jako sposobu budowania wypowiedzi scenicznej, zasadach tworzenia choreografii „na żywo”[1], komponentach takiego widowiska, szczegółowo można czytać w rozprawie doktorkiej Jacka Owczarka Kontakt improwizacja jako sposób budowania wypowiedzi scenicznej tancerza  w spektaklu „Zdarzenia”.

W czasie warsztatów prowadzący również podzielili się wiedzą na temat budowania dramaturgii spektaklu improwizowanego, odpowiedzialności choreografa i tancerzy  za spójność tworzonej „tu i teraz” wypowiedzi scenicznej, koniecznej w improwizacji uważności, koncentracji oraz umiejętności ciągłego doświadczania i obserwacji własnej obecności.

Dla Pracowni Fizycznej improwizacja stała się niezwykle stymulującą metodą pracy, szczególnie zaś improwizacja kontaktowa, w której, jak mówi Owczarek „tancerza porusza odruch i intuicja… jest [on] spontaniczny i własnowolny – ponieważ porusza się pod swoim wpływem”. Istotna w tym względzie okazuje się również responsywność i umiejętność wytworzenia spontanicznej relacji na fizycznym i mentalnym poziomie pomiędzy uczestnikami improwizowanego zadania.

Wielką wagę autor Zdarzeń przykłada do teorii zmysłów. W jego rozumieniu forma ruchowa jest budowana na pluralistycznej zasadzie współdziałania wszystkich zmysłów  i skierowania na nie całej swojej uwagi, ponieważ to poprzez kanały zmysłowe odbieramy  i wysyłamy informacje pierwotne i wtórne[2]. Kładzie również nacisk na świadomą pracę w przestrzeni  i z przestrzenią oraz rolę muzyki w procesie improwizacji. Podkreśla, iż improwizacja dla niego oznacza nie tylko bezpośredni kontakt z innym tancerzem, ale również „kontaktowanie się” z przestrzenią, samym sobą, swoim wnętrzem, otoczeniem.

W czasie warsztatu Owczarek podkreślał, że improwizacja musi być działaniem świadomym. Tancerz/performer musi rozumieć otaczającą go przestrzeń,  i sposób, w jaki wpływa ona na niego. W związku z tym, rozwijana jest szczególnie umiejętność postrzegania peryferyjnego – to rozproszone, nieostre obejmowanie wzrokiem przestrzeni, podczas którego kążdy element jest tak samo ważny. Pozwala to na rozwijanie zdolności szybkiego reagowania, spostrzegawczości, a tym samym unikania dezorientacji podczas improwizowania. Tancerz musi też rozpoznawać napięcie swojego ciała i strategie na bazie których buduje temat improwizacji, a także wiedzieć, co staje się impulsem do podjęcia akcji ruchowej. Wyliczał warunki niezbędne, determinujące wiarygodność i oryginalność improwizatora, powołując się na metodę pracy z aktorem Michaiła Czechowa, dla którego istotne były naturalność, podążanie za odruchem, impulsem, „wewnętrznym głosem”. Owczarek interpretuje improwizację jako „błądzenie, w którym błądzący zachwycił się nieprzewidzianym, zachwycił się tym, że nie zna drogi”, za konieczne uznając: element ryzyka, odwagę w poszukiwaniu, podążanie za instynktem, wyobraźnią.

W treningu improwizacji artysta stosuje tzw. „small dance” – wewnętrzny taniec spopularyzowany przez Steve’a Paxtona, polegający na rozluźnianiu ciała, odkrywaniu drzemiących w nim pierwotnych sił, rozwijaniu poczucia bezpieczeństwa i zaufania, oswajaniu ciała z trudniejszymi manewrami i odejściu od linii horyzontalnej jako punktu odniesienia, a wreszcie  na szukaniu komfortu w sytuacjach trudnych, niewygodnych. Zgadza się tu z Randym Warshawem, iż „zbliża nas to do prawdy o naturze ruchu i emocjach”[3]. Wprowadza również  do swojej praktyki improwizacyjnej autorski program Teorii ruchu Witolda Jurewicza (pierwszy nauczyciel tańca Jacka Owczarka), który rozbudza świadomość ciała i wszechstronnie przygotowuje do niebanalnych i nieoczekiwanych działań – najważniejszym zadaniem improwizacji jest bowiem, powtarza uczeń Jurewicza, „uczynić  z zaskoczenia regułę”.  

Inspirującym doświadczeniem było tworzenie Zdarzeń – spektaklu realizowanego w ramach przewodu doktorskiego Jacka Owczarka. Przedstawienie odbywa się w czasie rzeczywistym i jest reżyserowane na bieżąco. Choreograf ingeruje w przebieg, decydując poniekąd, kto w danej chwili przejmie rolę improwizatora kreującego, kto wspierającego, kiedy zaś sytuacja powinna zostać zburzona, przetworzona bądź wygaszona (takie zadanie pojawiło się na warsztatach). Wszystko to niesie ze sobą ogromną odpowiedzialność reżysera, który decyduje o energii i sile oddziaływania spektaklu. Nie mniejsza odpowiedzialność spoczywa na tancerzach: „tancerz improwizujący musi być kompozytorem” – twierdzi Owczarek – „umie działać na zasadzie kompozycji – lustra, repetycji, kontrastu…buduje relacje komunikując się do wewnątrz i na zewnątrz, szuka różnych połączeń, tworząc siatkę autostrad, intuicyjną mapę tanecznej struktury”. Zamierzony plan został osiągnięty dzięki umiejętnościom reżysera i grona uzdolnionych tancerzy-improwizatorów (Agnieszka Muczyń, Aleksandra Ścibor, Paweł Grala, Dawid Lorenc, Krzysztof Skolimowski).

Owczarek chwalił też sobie współpracę z SzaZą – improwizującym duetem muzycznym (Paweł Szamburski, Patryk Zakrocki). Ich muzyka była autonomicznym, równoważnym dla tańca elementem spektaklu. Efekt był doskonały, ponieważ wynikał
z podobnego sposobu myślenia o improwizacji. Inspiracje dla ruchu i dźwięku odbywają się tu na zasadzie wzajemnej wymiany. Z punktu widzenia tancerzy szczególnie pasjonujące jest to, że źródło improwizacji muzycznej stanowi kanał ruchowy, inspiracja czerpana niejako z tańca. Mamy więc do czynienia z reżyserem-kreatorem, tancerzem-kompozytorem, muzykiem-inspiratorem dźwięków i działań – a więc z płynnością i wymianą ról. Jak skomentował to twórca całego zdarzenia: „tworzywo zaczyna mieć władzę nad tobą, determinuje ciebie, trudno powiedzieć, kto na kogo ma większy wpływ…Improwizacja zaczyna choreografować ciebie…”.

Kolejnym rozdziałem w praktyce  Pracowni Fizycznej  była współpraca z wybitnym nauczycielem improwizacji, tancerzem i choreografem, uczniem Simon Forti – Davidem Zambrano. W Soul Project/PL punkt skupienia został przeniesiony na indywidualizm  i oryginalność każdego z tancerzy. Spektakl miał premierę we wrześniu 2013 roku i był zwieńczeniem wystawy o tanecznej improwizacji zorganizowanej przez łódzkie ms2 ( więcej na ten temat w części IV). Formuła spektaklu jest dość prosta – pojedynczy tancerz wychodzi  i improwizuje w przestrzeni, którą zajmują jednocześnie wykonawcy i widzowie. W ten sposób powstaje rodzaj mobilnego, interaktywnego widowiska – zadaniem artysty jest utrzymanie uwagi widza na czas trwania soulowej piosenki,. Następnie zmienia się utwór muzyczny, a wraz z nim wykonawca – kolejność przypadkowa, miejsce dowolne, i tak po kolei, aż do końca serii.

Temu spotkaniu towarzyszyła euforia publiczności, która pozwoliła sobie narzucić określone reguły gry, intuicyjnie podążając  za impulsem, rytmem, ruchem performera. Poruszona – dosłownie i metaforycznie, szła za wskazówkami, które kilkakrotnie okazały się świadomą manipulacją, fałszywym tropem. Zdezorientowana grupa widzów podróżowała  po wnętrzach dużej sali ms2, klucząc pomiędzy słupami, innymi obserwatorami  i performerami, stając się organiczną częścią projektu. Zachęcana przez wykonawców, spontanicznie dołączała się do zaimprowizowanej tanecznej zabawy.

Pokaz Soul Project/PL zaplanowany na urodzinowy wieczór Pracowni rozegrał się  w całkowicie odmiennej przestrzeni. We wnętrzu łódzkiego klubu Szafa w stylu vintage, pojawiły się fotosy  ze spektakli i sesji fotograficznych grupy. Ciepłe, przytłumione światło starych lamp, drewniane meble, stylowe drobiazgi i zdecydowanie mocno ograniczona strefą baru przestrzeń, sprzyjała stworzeniu intymnej atmosfery, poczucia wspólnoty i dzielonej przez wszystkich obecnych tanecznej pasji. Jednocześnie stała się wymagająca dla performerów. Otoczeni ciasnym pierścieniem widzów musieli sięgnąć po cały arsenał swoich improwizatorskich umiejętności. W działaniach Aleksandry Łaby, Adama Adamonisa Krawczyka, Dawida Lorenca, Jacka Owczarka, Krzysztofa Skolimowskiego, zachwyciła umiejętność zarządzania energią własną i energią grupy, perfekcyjnego rozplanowania ruchu w małej przestrzeni. Ponadto wyróżniały się: niezwykła dynamika widowiska, dramatyzm  i zacięcie do surrealistycznych rozwiązań, świadoma obecność, wyraziste bios, oraz napięcie  i uważność, które zostały utrzymane do ostatniej sekundy. Pokaz mógł się zakończyć w jeden tylko możliwy sposób –„wielką improwizacją” wszystkich gości Szafy, po której wzniesiono toast za pięciolecie Pracowni Fizycznej.

Dzień IV : Relaksacja

Czwarty dzień z Pracownią Fizyczną to czas odpoczynku, towarzyskich pogawędek, wspomnień, podsumowań, wspólnego oglądania zdjęć, filmów making off, snucia planów  na przyszłość. W ciągu pięciu lat udało się zbudować zespół, który oprócz kilku wyjątkowych tanecznych premier, brał udział w ważnych projektach wzmacniających pozycję sztuki tańca w Łodzi: Łódź w Ruchu – zdarzenia performatywne sygnowane przez Martę Kulę, EKOLOGIE MIEJSKIE organizowane przez Muzeum Sztuki w Łodzi, Oratorium Dance Project Teatru CHOREA czy udział w łódzkiej odsłonie edukacyjnego projektu Dotknij Teatru prowadzonego przez Teatr Nowy.

Pojawiły się też istotne akcenty pracy za granicą: plenerowy pokaz spektaklu Zdarzenia w Museums Quartier w Wiedniu z udziałem tancerzy z Austrii i Węgier  oraz międzynarodowego składu muzyków, także przy okazji 40-lecia Instytutu Polskiego
w Wiedniu tudzież prezentacja Re:akcji  na Lander Festival Polen w Stuttgardzie.

Organizm zwany Pracownią Fizyczną funkcjonuje tak dobrze również dzięki konstruktywnemu myśleniu o włączaniu tańca współczesnego w politykę kulturalną na poziomie lokalnym i krajowym. Służą temu ważne przedsięwzięcia realizowane wspólnie przez Jacka Owczarka i Sonię Nieśpiałowską-Owczarek: fundacja Kino Tańca, organizacja   Międzynarodowego Festiwalu Improwizacji Tańca Sic! w Warszawie[4], współpraca z Muzeum Sztuki ms2 w Łodzi, Centrum Dialogu im. Marka Edelmana, Akademią Sztuk Pięknych, Państwową Wyższą Szkołą Filmową, Telewizyjną i Teatralną im. L. Schillera w Łodzi, reżyserką Darią Kopiec, Teatrem Pinokio i Konradem Dworakowskim, muzykami  z duetu SzaZa.

Precedensem w skali krajowej była zorganizowana w Muzeum Sztuki ms2 w Łodzi wystawa Przyjdźcie, pokażemy Wam, co robimy. O improwizacji tańca – która nawiązywała do cyklu pierwszych pokazów improwizacji kontaktowejzainicjowanych przez Steve’a Paxtona. W ciągu czterech miesięcy (7 czerwca-20 października 2013), przyciągnęła ona uwagę ponad 10 tys. widzów, co znacząco może wzmocnić pozycję  tańca współczesnego w polityce kulturalnej miasta i poszczególnych instytucji. Kuratorki – Sonia Nieśpiałowska-Owczarek oraz Katarzyna Słoboda zadbały o uatrakcyjnienie wystawy pokazami filmów  o początkach postmodernistycznych eksperymentów wokół działalności Grand Union oraz Judson Dance Theater, jak również licznymi wydarzeniami performatywnymi  (warsztaty, pokazy, spektakle, wykłady). Wśród zaproszonych gości znaleźli się m.in.: Ray Chang, Natalia Iwaniec, Witold Jurewicz, Yaniv Mintzer, Lisa Nelson, Iwona Olszowska, Jacek Owczarek/Pracownia Fizyczna, Jan Peszek, David Zambrano i inni). Już sama lista artystów świadczy o europejskim wymiarze tego przedsięwzięcia. Jego zwieńczeniem był pokaz Soul Project/PL z udziałem tancerzy Pracowni Fizycznej i zaproszonych gości.

Ciekawie rysuje się też perspektywa współpracy Pracowni Fizycznej z Teatrem Pinokio w Łodzi. W 2012 roku zainaugurowana została działalność Dziecięcej Sceny Tańca,      w ramach której realizowane są spektakle teatralno-taneczne z udziałem aktorów i tancerzy animujących drewniane lalki. Wśród nich do obejrzenia, już w repertuarze teatru, spektakle Wszystko się rusza oraz Momo – przy produkcji którego zrodził się w głowie dyrektora Teatru Pinokio, Konrada Dworakowskiego, intrygujący pomysł rozwinięcia praktyki improwizacji kontaktowej pomiędzy człowiekiem a lalką.

Nieustającemu procesowi samorozwoju i doskonalenia podlegają również tancerze związani z Owczarkiem. Realizują własne projekty (Martyna Jagodyńska, Joanna Jaworska, Anna Skolimowska, Krzysztof Skolimowski), współpracują z innymi uznanymi teatrami tańca w Polsce m.in. Lubelskim Teatrem Tańca czy Teatrem Dada von Bzdülöw ( Aleksandra Łaba, Wojciech Łaba, Paweł Grala). Pracownia zaś zaprasza do współpracy i gościnnego udziału w swoich spektaklach takich artystów, jak  Małgorzata Haduch, Iwona Olszowska, Anna Piotrowska, Dawid Lorenc czy Witold Jurewicz i Piotr Skalski. Pracownia Fizyczna stale się rozwija,. Ostatnio poszerzyła się o nowy skład, tzw. grupę stałą pracowni, która zatańczyła  w trakcie jubileuszu spektakl a3. Rozbudowa wydziału tańca zapewnia natomiast permanentny dopływ nowych artystów, co jest warunkiem koniecznym utrzymania ciągłości pracy twórczej.

Mówiąc o sukcesach Pracowni Fizycznej, najczęściej wspomina się z pewnością  o choreografie grupy – Jacku Owczarku. Nie mniej jednak zasłużeni są dla zespołu inni artyści: tancerze i współpracownicy, zbiorowo tworzący jego renomę. Tak dynamiczny w ciągu pięciu lat rozwój, tworzy warunki do dalszej pracy i budowania charyzmatycznego kolektywu – czekamy z zainteresowaniem na zapowiadaną na marzec 2015 roku premierę.

Obecnie największym wyzwaniem dla Pracowni Fizycznej jest znalezienie stałego miejsca pracy, które mogłoby w przyszłości pełnić także funkcję Centrum Tańca Współczesnego w Łodzi; takie są plany, aspiracje, marzenia łódzkiego „pięciolatka”.

Przypisy