Po pół wieku okazał się złoty – recenzja baletu „Złoty Wiek” transmitowanego z Teatru Bolszoj

16 października 2016 roku rozpoczął się nowy sezon transmisji z moskiewskiego Teatru Bolszoj. Otworzył go spektakl Złoty Wiek Jurija Grigorowicza do muzyki Dmitrija Szostakowicza, którego pierwowzór stanowi klasyczny przykład radzieckiego baletu. Prapremierowa wersja choreograficzna już w pierwszym sezonie została zdjęta z afisza przez cenzurę ze względu na muzyczne odniesienia do modnych ówcześnie tańców, uznawanych w Związku Radzieckim za burżuazyjne. Balet wskrzeszono z sukcesem dopiero pół wieku później. Co się zmieniło przez te 50 lat?

Pierwsza inscenizacja baletu rosyjskiego symfonika została zaprezentowana w Leningradzie 27 października 1930 roku. Kompozytor stworzył satyrę polityczną, zderzając ze sobą dwie ówczesne rzeczywistości, komunistyczną i kapitalistyczną. Szostakowicz w Złotym Wieku antycypował rodzący się w Europie faszyzm.

Aleksander Iwanowski w libretcie opisał historię grupy sowieckich graczy, która wyjeżdża do bliżej nieokreślonego kraju kapitalistycznego na mecz, zorganizowany przy okazji wystawy przemysłowej zatytułowanej Złoty Wiek. Goście zwyciężają, za co trafiają do aresztu. Na koniec uwalnia ich jednak miejscowy proletariat.

Choreografię prapremiery przygotowali: Wasilij Wajnonen (I akt) i Leonid Jakobson (II akt). Złoty Wiek był ich debiutem. Inspirowali się głównie działalnością Isadory Duncan oraz twórczością Michaiła Fokina. Innowacją było natomiast wprowadzenie elementów akrobatycznych.

Złoty Wiek wrócił na scenę Teatru Bolszoj w 1982 roku w choreografii ówczesnego dyrektora moskiewskiego baletu, Jurija Grigorowicza. Jego inscenizacja opowiada już zupełnie inną, gangsterską historię. Borys, prawdziwie radziecki młodzieniec, zakochuje się w Ricie, tancerce z kabaretu „Złoty Wiek”. Nie on jeden – Rita jest również obiektem zainteresowania lokalnego mafiosa Jaszki, który jest jednocześnie jej partnerem scenicznym, znanym pod pseudonimem „monsieur Jacques”. Po monumentalnych tańcach zespołowych i kabaretowo-rewiowych popisach, w punkcie kulminacyjnym przedstawienia dochodzi do walki między rywalami o względy Rity.

Ten pełen dowcipnej muzyki balet zawiera elementy zakazanego później przez komunistów jazzu, co znacząco wpłynęło na choreografię, nadając jej lekkość i żywiołowość. Klasyczne pas przeplatane są popisami akrobatycznymi, wirtuozerskimi partnerowaniami i rubasznymi sekwencjami ruchowymi, wywołującymi efekt komizmu. Ustawienie zespołu w pełnych patosu pozach końcowych jest charakterystyczne dla sztuki socrealizmu.

Scenografia i kostiumy do tegorocznego wznowienia baletu zostały odświeżone według oryginalnych projektów Simona Wirsaładze z 1982 roku. Barwne i realistyczne dekoracje są niezwykle rozbudowane – momentami można nawet odnieść wrażenie, że na scenie brakuje miejsca dla tancerzy (zwłaszcza w scenach rozgrywających się w kabarecie). Kostiumy natomiast cechuje lekkość i prostota, która ułatwia tancerzom wykonanie choreografii. Jednocześnie już na pierwszy rzut oka można się zorientować, kto jest kim: młodzi proletariusze noszą proste ubrania w jasnych barwach, a artyści kabaretowi – stroje wieczorowe, przyozdobione cekinami i piórami.

Wszyscy soliści oraz zespół zaprezentowali niezwykle wysoki poziom techniczny wykonania. Rusłan Skworcow jako Borys wykreował postać prostolinijną, a zarazem ukierunkowaną na spełnienie rodzącego się w nim uczucia. Nina Kapcowa jako tancerka kabaretowa Rita miała trudniejsze zadanie aktorskie. W duetach z Borysem była niewinna, a tańcząc z monsieur Jakiem zalotna i pewna siebie, odważnie i wyzywająco prezentowała się w rewiowych wariacjach.

Każdy ruch Michaiła Łobuchina jako gangstera Jaszki przesiąknięty był okrucieństwem, ale jako monsieur Jacques tancerz zmieniał się w dostojnego artystę, z lekkością i gracją wykonującnajtrudniejsze pas. Najciekawszą i zarazem najbardziej skomplikowaną psychologicznie postać, Luśkę, dziewczynę Jaszki, zatańczyła Jekaterina Krysanowa. Solistka pokazała zalotność i zazdrość w scenach z ukochanym, a przebiegłość i poświęcenie w pozostałych.

Złoty Wiek to balet, którego akcja rozgrywa się w latach 30. XX wieku, a więc w czasach rozkwitu komunizmu w Związku Radzieckim. Ciekawe dlaczego w 1982 roku Grigorowicz wybrał akurat ten balet do wzbogacenia repertuaru Teatru Bolszoj. Dostał od partii zlecenie na spektakl, który miał ponownie rozbudzić uczucia do jedynej słusznej ideologii? Czy raczej dlatego, że nastał czas odwilży, który uwidocznił się w złagodzeniu cenzury i możliwości zaprezentowania na scenie burżuazyjnych tańców?

Prezentowany w Złotym Wieku obraz państwa jest czarno-biały, współistnieją w nim dwa nieprzystawalne do siebie światy: radzieckiej młodzieży i lokalnej mafii. Jedynie czyste sumienie oraz przykładna praca mogą zostać wynagrodzone – zdaje się mówić ostatnia scena. Pozostaje tylko zadać sobie pytanie: na ile autoironiczny, a na ile poważny jest balet Grigorowicza?

Dmitrij Szostakowicz (1906-1975)

Золотой век

Złoty Wiek

Balet w dwóch aktach (1930, 1982)

libretto: Jurij Grigorowicz i Isaak Glikman

Wznowienie niniejszej inscenizacji (w obecnej redakcji choreograficznej) na scenie Teatru Bolszoj (Państwowego Akademickiego Wielkiego Teatru Rosji): 13 października 2016

Obsada:

Rusłan Skworcow jako Borys

Nina Kapcowa jako tancerka kabaretowa Rita

Michaił Łobuchin jako gangster Jaszka (alias monsieur Jacques)

Jekaterina Krysanowa jako dziewczyna Jaszki, Luśka

Pierwsi tancerze, soliści, koryfeje i zespół baletowy oraz orkiestra Teatru Bolszoj

Realizatorzy:

Paweł Kliniczew dyrygent

Jurij Grigorowicz choreografia

Simon Wirsaładze scenografia i kostiumy

Michaił Sokołow światło

Transmisje: