Pokaz mistrzów czyli „Don Kichot” w Teatrze Bolszoj – recenzja spektaklu transmitowanego z Moskwy

Sezon 2015/2016 (re)transmisji baletowych z Teatru Bolszoj zakończyła nowa inscenizacja Don Kichota w choreografii Aleksieja Fadejeczewa, który bazując na dokonaniach Mariusa Petipy i Aleksandra Gorskiego skomponował własną wersję baletu. Jednak zarówno pod względem treści, jak i choreografii, nie odbiegł on zbyt daleko od pierwowzorów.

Don Kichot to komedia baletowa luźno nawiązująca do utworu Miguela de Cervantesa. W przedstawieniu występują co prawda tytułowy bohater, jego giermek Sancho Pansa oraz ukochana Dulcynea, niemniej jednak główne partie taneczne kreowane przez solistów należą do Kitri i Basilia (epizodycznych postaci występujących jedynie w drugiej części powieści). W balecie odchodzi się od filozoficznych rozważań na temat dwoistej natury człowieka czy walki realizmu z idealizmem  i kieruje się uwagę widza na zabawne przygody wyrazistych bohaterów. Każdy obraz ma za zadanie rozbawić bądź zachwycić, scenki pantomimiczne przeplatają się z technicznymi popisami, a tempo nie zwalnia ani na chwilę.

Historia spektaklu jest długa – nie schodzi on z afisza od prapremiery w 1869 roku (Teatr Bolszoj w Moskwie). Pierwsza wersja Don Kichota Petipy, przygotowana dla zespołu moskiewskiego, była czteroaktową komedię baletową. Kolejną inscenizację, tym razem dla Teatru Maryjskiego w Petersburgu, Petipa wydłużył o typowo klasyczny i liryczny akt, nazwany Snem Don Kichota. Obie wersje kończyły się weselem Kitri i Basilia, ale odbywało się ono w innych miejscach. Moskwianie oglądali uroczystości ślubne na rynku w Barcelonie, a dla publiczności Petersburga, carskiego miasta, choreograf przygotował zakończenie na dworze książęcym.

Kolejne wersje choreograficzne wzbudziły niemały skandal. Aleksander Gorski, zamiast przekazać wersję mistrza Petipy, w 1900 roku w Moskwie pozmieniał według własnej fantazji prawie cały balet. Wprowadził dużo więcej komizmu i realizmu do scen pantomimicznych i charakteryzacji, makijaż był bardziej wyrazisty. Dwa lata później tę inscenizację zaprezentowano w Petersburgu z Matyldą Krzesińską i Mikołajem Legatem. Następne ważniejsze, już radzieckie, wznowienia Don Kichota miały miejsce w Leningradzie w latach 20. (Fiodor Łopuchow), i w Moskwie w latach 40. i 60. (Rościsław Zacharow i Jurij Grigorowicz).

Druga połowa XX wieku przyniosła wiele nowych realizacji Don Kichota na całym świecie. Pierwsze z nich bazowały na tradycyjnych inscenizacjach rosyjskich i radzieckich. Na przykład ta przygotowana przez Witolda Borkowskiego w 1962 w Londynie dla Ballet Rambert, czy ta opracowana przez Rudolfa Nuriejewa w 1966 dla Baletu Opery Wiedeńskiej (przeniesiona w 1970 do repertuaru Australian Ballet). W 1978 w Waszyngtonie dla American Ballet Theater powstała kolejna wersja, przygotowana i zatańczona przez Michaiła Barysznikowa [i].

Wszystkie wymienione inscenizacje ilustrowała muzyka austriackiego kompozytora, Ludwiga Minkusa, napisana specjalnie na zlecenie choreografa i pod jego dyktando. Kompozycja jest niejednolita i brakuje w niej motywów przewodnich. Słychać różne rytmy, głównie hiszpańskie (czy wręcz pseudohiszpańskie). Poszczególnym postaciom zostały przyporządkowane charakterystyczne, lecz pozbawione przetworzeń tematy[ii]. Całość sprawia wrażenie przyjemnie brzmiącego akompaniamentu do tańca bez większych walorów artystycznych.

Przygody hiszpańskiego szlachcica-marzyciela zainspirowały również innych choreografów, którzy wykorzystali odmienne kompozycje muzyczne do ilustracji swoich baletów. Wśród nich warto wymienić: Jeana-George’a Noverre’a, który do muzyki Josefa Starzera opracował Donchichotta (Wiedeń 1768), Serge’a Lifara, który przygotował Błędnego Rycerza do utworów Jacques’a Iberta (Paryż 1950) oraz George’a Balanchine’a, który dla swojej Dulcynei, Suzanne Farrell, zrealizował Don Quixote’a do kompozycji Mikołaja Nabokowa (New York 1963) [iii].

Transmitowana w tym roku w cyklu Bolshoi Ballet Live choreografia Fadejeczewa została wystawiona w odświeżonej scenografii, której autorem jest wielce zasłużony, niedawno zmarły artysta, Walerij Lewental. Dekoracje pozostają klasyczne i mają za zadanie wyłącznie ilustrować miejsce akcji. Ich jasne barwy podkreślają  pogodny nastrój baletu. Kostiumy pozostają w kolorystyce strojów hiszpańskich tancerzy, a więc w tonacji czerwono-czarnej z białymi elementami. Tancerki wykorzystują wachlarze i kastaniety, a męska część zespołu odgrywa swoje role z płachtami torreadorów bądź gitarami.

Spektakl Fadejeczewa jest pełen zabawnych (zaczerpniętych od Gorskiego) scen pantomimicznych oraz niezwykłych popisów technicznych. Dodatkowo wzbogacony został hiszpańskimi tańcami charakterystycznymi, utrwalającymi tradycję choreograficzną Petipy. Zanim francuski choreograf zamieszkał w carskiej Rosji, jeszcze jako tancerz przemierzył całą Andaluzję. W Hiszpanii miał okazję oglądać różne regionalne zespoły artystów, czego wynikiem są kompozycje tańców: torreadorów, cygańskiego czy fandanga.

Balet Fadejeczewa to feeria barw i śmiechu: wirują kolorowe falbanki sukienek, mężczyźni wyskakują pod niebiosa bądź wystukują obcasami mniej lub bardziej skomplikowane rytmy, a postacie charakterystyczne, Don Kichot, Sancho Pansa, Gamache i Lorenzo, swoją dobrotliwą niezdarnością pobudzają publiczność do szczerego śmiechu. Tempo spektaklu jest zawrotne, a podczas transmisji dyrygent, Paweł Sorokin zdawał się je dodatkowo zwiększać.

Soliści zatańczyli znakomicie, a zespół wykazał się niezwykłą synchronizacją. Jekaterina Krysanowa jako Kitri zdumiewała wyrazistością charakteru i doskonałością techniki. Jej bohaterka była wesoła, pełna energii, sprytna, prowokująca, a do tego piękna i to ona zdawała się kierować całą akcją. Z kolei w grand pas de deux wszystkie jej obroty były „dokręcone”, pozy „wytrzymane”, a skoki wysokie.

W drugim akcie Krysanowa wcieliła się w rolę Dulcynei. Ten fragment baletu jest zdecydowanie bardziej statyczny i stanowi kontrapunkt dla pozostałych części. To marzenie senne tytułowego bohatera – sielankowe królestwo driad, amorków i innych efemerycznych istot. Postać Dulcynei wymaga od solistki całkowitej przemiany, tak jak rola Odylii/Odetty w Jeziorze łabędzim. Ukochana Don Kichota nie posiada jednak już psychologicznej głębi,pozostaje zaledwie wyobrażeniem, fantazmatem kobiety, której jedynym zadaniem jest w tym przypadku precyzyjne wykonanie pas. Fragment ten niesie ze sobą jedynie czysto estetyczny ładunek. Jednak także pod tym względem gwiazda Teatru Bolszoj zaprezentowała najwyższy poziom.

Siemion Czudin, wcielenie danseur noble, tancerz o idealnych proporcjach ciała, „książęcej” aparycji i wspaniałej technice, jako Basilio oczarował nie tylko Kitri. Publiczność również pozostawała pod wrażeniem jego niebywale wysokich skoków, wirtuozerii obrotów i temperamentu budowanej przez niego postaci. W tym sezonie można było zobaczyć go także w Damie Kameliowej Neumeiera jako Des Grieux, w partii Brylantów w Klejnotach Balanchine’a, czy jako Lutentia w Poskromieniu złośnicy Maillota. Za każdym razem prezentował świetną formę, mimo zróżnicowanego języka tańca poszczególnych kreacji.

Spośród postaci charakterystycznych warto wyróżnić Denisa Miedwiediewa. Jako Gamache odegrał perfekcyjnie komiczną rolę zamożnego człowieka pełnego pychy, który wstydzi się swojej łysiny i ma dwie lewe nogi. Aleksiej Łoparewicz jako Don Kichot i Roman Simaczew jako Sancho Pansa idealnie się uzupełniali; ich duet był niezaprzeczalnie mocną stroną tej inscenizacji. Pierwszy był szlachetnym marzycielem, całkowicie oderwanym od rzeczywistości, a drugi sprytnym realistą, umiejącym nawet upolować upieczonego już prosiaka.

Balet Don Kichot to zabawna opowieść o miłości ze szczęśliwym zakończeniem. Ta XVIII-wieczna taneczna komedia romantyczna wciąż przyciąga widzów, ponieważ oprócz niewątpliwych walorów artystycznych potrafi również rozweselić nawet największego smutasa. Do tego potrzeba jednak najwyższej próby aktorstwa i wybitnych osobowości scenicznych, a tych w Teatrze Bolszoj na szczęście nie brakuje.

Ludwig A. Minkus (1826–1917) / Aleksiej Fadejeczew

ДОНКИХОТ | DON QUIXOTE

DON KICHOT

Balet w trzech aktach (1869)

Premiera niniejszej inscenizacji na scenie Bolszoj: 2 lutego 2016

PREMIERA SEZONU

Transmisja LIVE HD przedstawienia:

10 kwietnia 2016 | niedziela |16.45

Obsada:

Jekaterina Krysanowa jako Kitri/Dulcynea

Siemion Czudin jako Basilio

Aleksiej Łoparewicz jako Don Kichot

Roman Simaczew jako Sancho Pansa

Wiktoria Jakuszewa jako Juanita

Anna Okuniewa jako Piccilia

Denis Miedwiediew jako Gamache

Anna Tichomirowa jako Tancerka Uliczna

Rusłan Skworcow jako Espada

Kristina Karasjowa jako Mercedes

Jegor Simaczew jako Lorenzo, ojciec Kitri

Galina Iwanowa jako jego żona

Aleksander Fadejeczew jako Książę

Jekaterina Barykina jako Księżna

Olga Smirnowa jako Królowa Driad

Daria Chochłowa jako Amorek

Anna Tichomirowa I wariacja w Grand Pas

Julia Stiepanowa II wariacja w Grand Pas

Pierwsi tancerze, soliści, koryfeje i zespół baletowy oraz orkiestra Teatru Bolszoj

Realizatorzy:

Paweł Sorokin dyrygent

Aleksiej Fadejeczew wg Mariusa Petipy i Aleksandra Gorskiego choreografia

Walerij Lewental scenografia

Damir Ismagiłow światła

Spektakl będzie można zobaczyć:

Transmisja HD Live

Dąbrowa Tarnowska – Kino Sokół

Katowice – Kinoteatr Rialto

Konin – Kino Oskard

Limanowa – Kino Klaps

Przemyśl Centrum Kulturalne w Przemyślu – kino Centrum

Rzeszów – kino Zorza

Warszawa – Kino Praha

Wrocław – Kino Nowe Horyzonty

Retransmisje

7 maja Łódź – ŁDK kino Szpulka

8 maja Łuków – kino Łuków

8 maja Warszawa – Dom Kultury Świt

8 maja Oświęcim – Nasze kino

15 maja Kraków – kino ARS

20 maja Włoszczowa – kino Muza