Poza sceną: druga kariera tancerek i tancerzy

Program Przekwalifikowania Zawodowego Tancerzy został stworzony przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca w 2015 roku w odpowiedzi na potrzebę zapewnienia tancerkom i tancerzom możliwości kontynuowania życia zawodowego po zakończeniu kariery artystycznej. Stypendium, w ramach którego można zdobyć dodatkowe kompetencje (dzięki finansowaniu studiów, kursów i warsztatów), jest skierowane do osób z wieloletnim doświadczeniem na scenie, które zbliżają się do momentu zakończenia aktywności scenicznej. Dodatkowo – po uwzględnieniu potrzeb młodszych artystek i artystów tańca, którzy mają jeszcze długą karierę sceniczną przed sobą, a chcieliby uzupełnić kwalifikacje i wykształcenie – Narodowy Instytut Muzyki i Tańca uruchomił w 2023 roku program podnoszenia kompetencji także dla tej grupy. Program daje możliwość przygotowania się do późniejszej aktywności zawodowej. Również w tym programie można otrzymać dofinansowanie wybranych szkoleń i kursów. W obu przypadkach tancerze i tancerki mogą bezpłatnie skonsultować swoje pomysły i plany edukacyjne z doradcą zawodowym, który pomaga też w zweryfikowaniu preferencji, uzdolnień oraz zainteresowań pod kątem możliwości ich wykorzystania i przydatności na  rynku pracy.

Nowe ścieżki kariery wybierane przez tancerzy i tancerki

Historie przekwalifikowania zawodowego tancerzy i tancerek mogą okazać się uniwersalnym doświadczeniem także dla osób z innych środowisk zawodowych. Spisane w książce Poza sceną. Druga kariera wspomnienia z okresu zdobywania nowych kwalifikacji i wchodzenia w nowe środowisko zawodowe przede wszystkim dają nadzieję i inspirację, że zmiana ścieżki kariery jest możliwa niezależnie od wieku, wcześniejszego wykształcenia czy liczby lat przepracowanych w określonej profesji[1].

Tytuł książki jest przewrotny, bo relacje stypendystek i stypendystów pokazują, że pasja do tańca i pracy z ruchem nie musi zaczynać się i kończyć na scenie. Część uczestniczek i uczestników programu nadal wykorzystuje swoje poprzednie doświadczenie, pracując jako pedagodzy, choreografowie lub trenerzy. Niektórzy  skłaniają się w stronę pracy z ciałem, podejmując zatrudnienie w charakterze  instruktorów lub psychoterapeutów tańcem. Jeszcze inni pracują w instytucjach związanych z kulturą jako organizatorzy eventów, PR-owcy lub dziennikarze. Tak więc tytuł książki Poza sceną nie zawsze oznacza dla jej bohaterów i bohaterek całkowite zerwanie związków ze światem artystycznym. Obawa o utratę tego kontaktu często jest dużą barierą psychologiczną przy podejmowaniu decyzji o zmianie zawodu. Opowieści absolwentów programu dowodzą natomiast, że zejście ze sceny może, ale nie musi oznaczać całkowitego pożegnania z teatrem czy światem tańca.

Czytając wspomnienia tancerzy i tancerek z okresu ich przekwalifikowania, można się zdziwić niektórymi wyborami. Zaskakujące okazują się zwłaszcza nowe kierunki rozwoju, które są całkowicie odmienne od profesji artystycznych, np. instruktor jazdy konnej, kwalifikowany kierowca kat. C+E i D, psycholog, specjalista ds. bezpieczeństwa czy pracownik administracji publicznej. Wyrastają jednak z zainteresowań, pasji, umiejętności lub wcześniejszych doświadczeń, a nawet tradycji rodzinnych. W momencie podejmowania decyzji o poszukiwaniu nowej ścieżki zawodowej to właśnie powrót do zainteresowań pozatanecznych często otwiera nowe drzwi. Drzwi, które w trakcie kariery artystycznej pozostawały zamknięte na inne pasje, bo praca artystyczna potrafi pochłonąć cały czas i uwagę. Profesja tancerza nie zawsze pozwala na rozwijanie kolejnych umiejętności i poznawanie środowisk innych niż scena teatralna. Okazuje się jednak, że niezrealizowane marzenia i uśpione talenty mogą być świetną bazą do nabycia nowych kompetencji zawodowych. Uzupełnione o kursy, szkolenia i studia w procesie przygotowania do nowego zawodu, pozwalają krok po kroku osiągnąć sukces zawodowy w innym obszarze.

Proces budowania drugiej kariery

Tak jak każdy moment jest dobry na rozwijanie pasji, tak też zawsze można rozważyć alternatywną ścieżkę kariery. Co prawda większość osób, które podejmują się pracy tancerza/tancerki zdaje sobie sprawę, że to zawód wymagający wysokiej sprawności fizycznej, a ta słabnie z upływem lat i wzrastającą liczbą kontuzji. Całkowicie zrozumiałe jest to, że nastolatkom, uczącym się i trenującym, trudno sobie wyobrazić siebie jako osobę w wieku 25 czy 35 lat, bądź jeszcze starszą. W młodości pasja do tańca przeważa i angażuje bez reszty.

Wiele młodych osób tańczących zawodowo stara się zdobyć dodatkowe wykształcenie na poziomie wyższym. Łączenie zatrudnienia i studiów jest niezwykłym wyzwaniem, związanym z wysiłkiem emocjonalnym i intelektualnym, a niekiedy także z obciążeniem finansowym. Z jednej strony wybór kierunku kształcenia jest bardzo często zdeterminowany predyspozycjami i zdolnościami, jak w przypadku pedagogiki tańca. Z drugiej strony wpływa na niego też łatwość połączenia pracy zawodowej ze studiami lub popularność kierunku, takiego jak np. zarządzanie. Głębsze zainteresowania i marzenia pozostają w tym przypadku na dalszym planie.

Jako doradczyni zawodowa z dużym szacunkiem i podziwem obserwuję wytrwałość  tancerzy i tancerek w realizowaniu zamierzonych celów i ich determinację w zdobywaniu wiedzy. W obecnym zmiennym i wymagającym ciągłego uzupełniania kompetencji świecie wiedza ze studiów rozpoczętych od razu po maturze wymaga zawsze odświeżenia. Po upływie kilku lub kilkunastu lat od ukończenia pierwszych studiów stypendyści i stypendystki nie zawsze kontynuują wcześniej wybrany kierunek edukacji. Ma na to wpływ doświadczenie życiowe i zawodowe, które zwiększa samoświadomość i decyzyjność. Motywacja młodszych osób różni się od wyborów ludzi bardziej doświadczonych. Wraz z wiekiem jesteśmy bardziej świadomi tego, co nas interesuje, do czego dążymy i co chcemy osiągnąć zawodowo.

Jeżeli jednak ktoś chciałby opierać się w przyszłości na już zdobytym wykształceniu, warto wcześniej zapobiec utracie wiedzy, zabiegać o możliwość wykonywania dodatkowych zadań czy projektów w obszarze ukończonych studiów, kursu czy szkoły. Jeżeli ktoś interesuje się renowacją mebli lub hobbystycznie szyje, może zajrzeć do pracowni teatralnych z pytaniem, czy może się przyjrzeć pracy lub nawet zaoferować pomoc. Jeżeli natomiast ktoś jest absolwentem marketingu, to może zgłosić swoją gotowość do pomocy przy promocji nowego przedstawienia lub projektu. Przykłady można mnożyć bez końca. Ważne jest nastawienie i otwartość na poznawanie nowych obszarów, gotowość do łączenia różnych aktywności bez konieczności rezygnacji z pracy artystycznej. Nawet jeżeli te doświadczenia są rozciągnięte w czasie, dają rzecz bezcenną: pozwalają w bezpiecznych, znanych warunkach na sprawdzenie siebie w innych aktywnościach.

Jest też grupa osób, które z góry przeznaczają określony czas w swoim życiu na karierę taneczną i już wcześniej mają wizję własnego rozwoju zawodowego po zakończeniu pracy na scenie. W każdym przypadku warto jednak pamiętać o tym, że poważna kontuzja może wykluczyć tancerza czy tancerkę  z wykonywania zawodu nagle i nieodwołalnie. Dlatego warto mieć plan B, oparty na własnych zainteresowaniach i doświadczeniach.

Znaczenie wsparcia w procesie przekwalifikowania zawodowego

W każdym scenariuszu budowania nowej ścieżki kariery, niezależnie od momentu, w którym się go zaczyna, ważne jest oszacowanie czasu, wysiłku intelektualnego, emocjonalnego i fizycznego. Łączenie życia zawodowego, rodzinnego, osobistego z edukacją wymaga wyjątkowej organizacji, a często też rozpoznania w realiach rynku pracy. Oprócz podjęcia decyzji istotna jest sfera emocjonalna związana z procesem zmiany, rezygnacji z pewnych aktywności i otwarcia na nowe możliwości wykorzystania swoich umiejętności. Jak wynika z przeprowadzonych rozmów, tancerze i tancerki doceniają także rolę doradczyń zawodowych, które oprócz wiedzy merytorycznej o dostępnych ofertach edukacyjnych, w czasie całego procesu służyły radą i wsparciem w jego realizacji czy modyfikacjach, a w trudnych momentach pomagały w podtrzymywaniu motywacji. Ważna była dla nich też możliwość bezpośredniego kontaktu z całym zespołem ds. przekwalifikowania przy rozwiewaniu wątpliwości i rozwiązywaniu problemów formalnych. Wszystkie osoby, które przechodziły proces zmiany profilu kompetencyjnego podkreślają ponadto wartość wsparcia ze strony rodziny, znajomych i – w wielu przypadkach – również pracodawcy.

Proces budowania nowej tożsamości zawodowej wiąże się z ogromną zmianą w życiu osobistym i społecznym. Towarzyszą mu zarówno ekscytacja, jak i obawy przed nowym środowiskiem pracy. Są to całkowicie uzasadnione emocje, obecne w życiu każdej osoby w procesie zmiany. Dlatego rola doradcy zawodowego w procesie przekwalifikowania nie kończy się w momencie uzyskania dyplomu studiów lub zrealizowania szkolenia. Doradca wspiera w zidentyfikowaniu umiejętności i kompetencji nabytych w trakcie kariery artystycznej, które mogą być przydatne w nowej aktywności zawodowej. Tancerze i tancerki są osobami o olbrzymich zasobach kompetencji i umiejętności, które mają uniwersalną wartość na rynku pracy. Można tu wymienić m.in.: umiejętność pracy w grupie, zaangażowanie, wytrwałość, samodyscyplina, poczucie odpowiedzialności za efekt pracy zespołu czy dążenie do maksymalizacji efektu pracy.

Kolejnym bardzo ważnym etapem jest skuteczne wejście na rynek pracy i odnalezienie się na nim: począwszy od wyszukania satysfakcjonujących ofert pracy, napisania adekwatnego CV i innych dokumentów aplikacyjnych, przygotowania do rozmowy rekrutacyjnej, aż po rozpoczęcie pracy w nowej branży lub założenie własnej działalności gospodarczej. To kolejny krok, w którym towarzyszy i wspiera doradca zawodowy. Z indywidualnych spotkań z doradcą zawodowym mogą korzystać nie tylko osoby w trakcie procesu przekwalifikowania. Na konsultację może umówić się każda osoba ucząca się w szkole baletowej, będąca na początku kariery tanecznej lub dopiero rozważająca aplikowanie o stypendium czy grant na rozwijanie kompetencji tanecznych.

Istotnym, a często niedocenianym, elementem przekwalifikowania się jest nawiązanie kontaktów z osobami z nowych środowisk. Warto rozmawiać i pytać zarówno trenerów, wykładowców, jak i kolegów i koleżanki z grupy szkoleniowej. Każda nowa osoba, każda informacja może dać impuls do działania, zainspirować lub pomóc zweryfikować wyobrażenia o nowym zawodzie.

Z wywiadów ze stypendystkami i stypendystami przebija konkluzja, że nawet przy maksymalnym oddaniu się karierze tanecznej warto rozwijać swoje zainteresowania pozataneczne, dbać o relacje, nie rezygnować z marzeń i hobby. Wszystko to może się okazać solidną podstawą do budowania drugiej ścieżki kariery, wcale nie mniej satysfakcjonującej niż praca na scenie. Tancerze i tancerki z pewnym zaskoczeniem podkreślają, że osoby spoza środowiska artystycznego również są pełne pasji i zmotywowane do podnoszenia kwalifikacji. Świat „poza sceną” może być tak samo emocjonujący, angażujący oraz pełen wyzwań jak praca artystyczna, niezależnie od tego, jak go zaprojektujemy na dalsze lata naszej kariery zawodowej.

Przypisy:

[1] Elektroniczna wersja publikacji Poza sceną. Druga kariera jest dostępna pod linkiem: https://nimit.pl/wp-content/uploads/2021/08/DRUGA-KARIERA_PL_RGB_spis.pdf [dostęp: 2 kwietnia 2024]. Publikacja zawiera zapis wspomnień beneficjentów i beneficjentek Programu Przekwalifikowania Zawodowego Tancerzy, a we wstępie można znaleźć więcej informacji o historii i genezie tego programu.