Taneczne qui pro quo – recenzja baletu „Jasny Potok” retransmitowanego z Teatru Bolszoj

Pierwszy tegoroczny balet retransmitowany z Teatru Bolszoj opowiada o kołchozie Jasny Potok. I tym razem widzowie mieli okazję przenieść się w czasy Związku Radzieckiego. Czyżby rosyjscy twórcy tęsknili do czasów komunizmu?

W Związku Radzieckim artyści byli zdecydowanie hojniej finansowani przez państwo niż dzisiaj. Niemniej ich mecenasi mieli też najczęściej wiele wymagań i mnożyli obostrzenia tematyczne, muzyczne czy choreograficzne wobec wystawianych spektakli. Przedstawienie uznane przez cenzurę za niepoprawne politycznie mogło nie tylko złamać karierę, ale i przyczynić się do zesłania lub umieszczenia w łagrze. Po moskiewskiej premierze Jasnego Potoku gazeta „Prawda” bardzo niepochlebnie opisała spektakl – oskarżając twórców o formalizm, krytycy doprowadzili do zwolnienia Fiodora Łopuchowa ze stanowiska dyrektora leningradzkiego Teatru Małego. Więcej przykrości doznał jednak drugi librecista,Adrian Piotrowski, który został zesłany do łagru, gdzie niedługo potem zmarł [i].

Najnowsza wersja choreograficzna tej komedii baletowej została przygotowana przez Aleksieja Ratmańskiego w 2003 roku, ale oparta jest wciąż na tym samym libretcie z 1935 roku, które opowiada o zabawnych perypetiach małżeńskich. Z okazji dożynek do kołchozu „Jasny Potok” przybywa brygada artystyczna – Akordeonista i Balerina z partnerem. Tancerka okazuje się dawną przyjaciółką Ziny (miejscowej dziewczyny) ze szkoły baletowej. Święto żniw uczczone zostaje wspólnym tańcem hiszpańskim chaconne, po którym występują duety: Dojarki z Traktorzystą, Akordeonisty z kołchoźnicą Galą, a następnie tancerzy ze stolicy. Piotr (mąż Ziny) i stary Wczasowicz zalecają się do nowo przybyłej artystki, a Tancerz zyskuje wielbicielkę w osobie dojrzałej Wczasowiczki. Przyjaciółki decydują się sprawdzić wierność oczarowanych małżonków, przebierając i mieszając pary, dzięki czemu choreograf ma naprawdę dużą swobodę w kreowaniu komediowych scen. Spektakl kończy się występem tancerzy i zabawą pogodzonych ślubnych par.

Aleksiej Ratmański jest jednym z najbardziej znanych obecnie rosyjskich choreografów, między innymi za sprawą rekonstruowania zapomnianych baletów. Po analizie zachowanych dokumentów przywrócił on do repertuaru Teatru Bolszoj między innymi Korsarza i Płomień Paryża. Jego styl można określić jako klasyczny z elementami neoklasyki. Wznowienia Ratmańskiego nie są historycznie wierne oryginałom, cechuje je raczej połączenie  indywidualności choreografa z szacunkiem do tradycji, otwieranie się na nowe trudne technicznie elementy (takie jak kręcenie większej liczby piruetów czy wyższe unoszenie nóg) przy jednoczesnym zachowaniu kolorytu z początku dwudziestego wieku. W Jasnym Potoku Ratmański bardzo zręcznie i zabawnie opowiada skomplikowaną historię pomyłek, przeplatając taniec z pantomimą, łącząc klasyczne pas z tańcami ludowymi i bogatą mimiką.

Dmitrij Szostakowicz skomponował w swoim życiu trzy balety: Złoty Wiek (1929), Bolec (1931) i Jasny Potok (1934-1935) – każdy z nich opowiada o sowieckiej rzeczywistości. Zanim podjął się pracy nad pierwszą kompozycją, pracował jako akompaniator do tańca. Ostatni balet Szostakowicza jest najdojrzalszy. W kompozycji odszedł od „dram-baletu” (formy zdecydowanie poważnej) w stronę dzieła służącego głównie rozrywce. W jego muzyce słychać nawiązania do ludowych tańców kozaków z Kubania, dzwięki obrazujące kołchozowych traktorzystów, jak i melodie pasujące do baletowych pas.

Scenografia i kostiumy wprowadzają w środowisko kołchozu podczas dożynek. Malowidła na horyzoncie ukazują obfitość plonów, a noszone przez tancerzy stroje wskazują na odgrywaną postać. Twórcą ich projektów jest radziecki artysta, Boris Messerer, syn sowieckiego tancerza Teatru Bolszoj, Asafa Messerera [ii], który tańczył w Jasnym Potoku w latach 30.

Choreografia Jasnego Potoku wymaga od tancerzy przede wszystkim swobody wykonywania wszelkich elementów technicznych, dystansu do odgrywanych postaci i umiejętności komicznego przerysowywania ich cech charakterystycznych za pomocą ruchu. Swietłana Łunkina jako Zina, Michaił Łobuchin jako jej mąż Piotr, Maria Aleksandrowa jako Balerina i Rusłan Skworcow jako Tancerz bez zarzutu wypełnili powierzone im zadania. Można było odnieść wrażenie, że artyści podczas wykonywania choreografii bawili się co najmniej tak dobrze, jak publiczność.

Swietłana Łunkina była dobrotliwą żoną, która najpierw gorzko płakała, by później sprytnie dać nauczkę niewiernemu mężowi. Jej taniec w założeniu musiał być nieco nieporadny, zwłaszcza w porównaniu z zawodową precyzją pas Baleriny, i właśnie taki był. Michaił Łobuchin każdym ruchem okazywał oczarowanie nowo przybyłą artystką, a dumę z kołchozu, w którym pracował i prostotę jego charakteru widać było nawet w postawie ciała. Maria Aleksandrowa trochę naigrywała się z otoczenia, do którego przyjechała na gościnne występy, choć zdecydowanie było to dobroduszne podśmiewanie się z ludzkiej prostoty.

Rusłan Skworcow miał najtrudniejsze zadanie, w spektaklu odgrywa bowiem podwójną rolę: męską i damską. I właśnie scena, w której tancerz przemienia się w Balerinę i przyodziewa pointy zapada w pamięć najbardziej. Jest to parodia typowej dla romantycznego baletu nocnej sceny niespełnionej, tragicznej miłości i przy okazji dekonstrukcja tradycyjnego wyobrażenia ideału baleriny.

Dwadzieścia pięć lat po upadku Związku Radzieckiego Rosjanie zaczynają nabierać dystansu do minionych czasów komunistycznych i pokazują, że potrafią docenić artystów o różnorodnych poglądach politycznych; dokonują więc ich „rehabilitacji”, dzięki czemu odkrywamy takie perełki jak Jasny Potok.

Dmitrij Szostakowicz (1906–1975)

Светлый ручей

Jasny Potok

Balet komiczny w dwóch aktach (1935)

Libretto (1935): Adrian Piotrowski i Fiodor Łopuchow

Premiera niniejszej inscenizacji (w obecnej redakcji choreograficznej) Teatru Bolszoj (Państwowego Akademickiego Wielkiego Teatru Rosji): 18 kwietnia 2003

Retransmisja spektaklu zarejestrowanego 29 kwietnia 2012: 6 listopada 2016 | niedziela | 16.00

Obsada:

Swietłana Łunkina jako Zina, mieszkanka kołchozu

Michaił Łobuchin jako młody agronom Piotr, jej mąż

Maria Aleksandrowa jako Balerina ze stolicy

Rusłan Skworcow jako Tancerz, jej partner

Denis Sawin jako Akordeonista

Aleksiej Łoparewicz jako Stary wczasowicz, mieszkaniec daczy

Pierwsi tancerze, soliści, koryfeje i zespół baletowy oraz orkiestra Teatru Bolszoj

Paweł Sorokin dyrygent

Realizatorzy:

Aleksiej Ratmański choreografia

Boris Messerer scenografia i kostiumy

Aleksandr Rubcow światło