Z zapisków ciała doświadczonego – o spektaklu Dance On Ensemble na Festiwalu Ciało/Umysł 2017

Kariery zawodowe tancerzy i tancerek klasycznych oraz tych tańczących w dużych zespołach są – w porównaniu do innych zawodów artystycznych – często stosunkowo krótkie i poddane bezlitosnej logice upływu czasu, a zakończenie kariery scenicznej to dla nich moment szczególnie ważny. Proces obniżania się sprawności wykonawczej tancerzy jest nieuchronny, dlatego niezbędne jest zapewnienie temu środowisku artystycznemu bezpiecznej drogi odejścia z zawodu. Instytucjonalne programy reorientacji zawodowej tancerzy działają w krajach wysoko rozwiniętych – Wielkiej Brytanii (1976), Stanach Zjednocznych i Kanadzie (1985), Holandii (1986) czy Australii (1995)^[1]. W Polsce analogiczny program wsparcia przekwalifikowania zawodowego tancerzy, ruszył w 2015 roku, a jego druga edycja odbyła się w tym roku. Problemy natury strukturalnej idą w parze ze zgoła odmienną sprawą – wyczerpywaniem się swoistego tworzywa, jakim operuje taniec, czyli ciał tancerzy i tancerek, które uzależnione od procesów biologicznych, starzeją się wraz z nimi.  Powstanie zespołu Dance On Ensemble jest więc reakcją na wykluczenie dojrzałych tancerzy, czyli tzw. „emerytów” z aktywnej pracy artystycznej. Dla nich wiek nie jest żadną barierą, a nawet wręcz przeciwnie – stanowi źródło inspiracji. Ich główną dewizą jest ukazanie na scenie piękna i potencjału jakie niesie ze sobą doświadczone ciało tancerza czy tancerki, przy jednoczesnej niezgodzie na to, aby jako atrakcyjne czy wirtuozerskie określano tylko ciała młode będące w sile wieku. Water Between Three Hands to spektakl, który bazując na pamięci, traktuje ciało jako archiwum zachowanego doświadczenia.

Niemiecka grupa Dance On Ensemble jest zespołem składającym się z tancerzy oraz tancerek powyżej czterdziestego roku życia. W skład sześciosobowego zespołu wchodzą: francuski tancerz baletowy Frédéric Tavernini, który skończył szkołę w Opèra National de Paris, Brit Rodemund,  która jest niemiecką tancerką klasyczną, mieszkającą i pracującą w Berlinie jako nauczycielka baletu pracowała również z choreografką współczesną – Heleną Waldmann[2]. Ty Boomershine jest tancerzem urodzonym w Stanach Zjednoczonych, gdzie studiował taniec na Fort Hayes School for the Performing Arts, Jone San Martin, urodzona w Hiszpani, współpracowała chociażby z Ballet Nacional de España w Madrycie. Także z Hiszpanii Pochodzi Amancio Gonzalez, który tańczył w Ballett Frankfurt za czasów kierownictwa Williama Forsythe’a, natomiast urodzona w Afryce Ami Shulman zajmowała się ruchem podczas pracy dla The Shakespeare Theatre Company. Do pełnoprawnego składu zespołu należy doliczyć również Christophera Romana – tancerza amerykańskiego pochodzenia oraz dyrektora artystycznego przedsięwzięcia Dance On Ensemble i The Forsythe Company. Osoby tworzące zespół współpracowały z czołowymi postaciami tańca oraz zespołami, takimi jak: Merce Cunningham, Lucinda Childs, Bill T. Jones, Rudolf Nuriejew, George Balanchine czy William Forsythe. Nie sposób pokrótce przedstawić i opisać karier zawodowych osób współtworzących Dance On Ensemble, ponieważ każda z nich ma za sobą odmienną przeszłość zawodową, zróżnicowane doświadczenia, prace w różnych zespołach oraz wielu krajach, a na swoim koncie wiele sukcesów oraz przedsięwzięć zarówno w rolach tancerzy/rek, jak i choreografów/fek.

Spektakl Water Between Three Hands stanowi owoc współpracy artystycznej Dance On Ensemble z libańskim reżysera Rabihem Mroué , a jego głównym założeniem jest przeniesienie doświadczeń oraz zawodowych przeżyć członków i członkiń zespołu na scenę. Takie inicjatywy umożliwiają im kontynuowanie praktyki tanecznej, dzięki czemu będąc wciąż kreatywnymi twórcami, nie zostają oni sztucznie wykluczeni ze środowiska artystycznego. Praca dojrzałych tancerzy łączy w sobie praktykę ukierunkowaną na rozwój i poszukiwania z wieloletnim doświadczeniem pracy scenicznej, co jest elementem odróżniającym tę grupę od ich młodszych kolegów i koleżanek, dopiero rozpoczynających swoją zawodową drogę w tańcu. Libański reżyser używa skromnych środków, czego dowodzi bardzo oszczędna scenografia spektaklu. Na proscenium znajduje się mikrofon, wyznaczający przestrzeń przeznaczoną dla wypowiedzi tancerzy oraz tancerek. W głębi sceny ustawiona jest perkusja, a wydobywające się z niej dźwięki stanowią jedyną oprawę muzyczną spektaklu. Tym samym cała przestrzeń sceniczna należy do zespołu – to właśnie jego członkowie i członkinie oraz ich ciała są tu w centrum uwagi. Pierwsza połowa spektaklu składa się z sekwencji ruchowych, które są zapowiadane przez kolejnych tancerzy stojących przy mikrofonie. Spora część tych kwestii oscyluje wokół tematyki poczucia nieobecności własnego ciała – niemożności zidentyfikowanie siebie z nim. W stronę widowni padają zwroty o charakterze symbolicznym – jedna z tancerek przyznaje się, że nie potrafiła policzyć własnych kości, a nawet nie była pewna, czy je czuje i czy wciąż należą do niej. Ciało stanowi dla każdego człowieka centralny punkt odniesienia w stosunku do zewnętrznej rzeczywistości. Nasze ciało i nasza świadomość są dla nas swoistym wszechświatem, miejscem, w którym powstaje i kreuje się nasze poznanie. Nakreślona przez Mroué opozycja pomiędzy obecnością a nieobecnością opowiada o pamięci ciała, które zostało potraktowane przez libańskiego reżysera jako archiwum – miejsce, w którym przechowywane są nasze doświadczenia oraz wspomnienia. Czasem wydają się one bardzo bliskie i obecne niemal na wyciągnięcie ręki, a innym razem – mgliste i nawet nie wiadomo, czy prawdziwe.

Antynomia obecności i nieobecności odnosi się również do tego, co tancerze oraz tancerki postrzegają jako doświadczenie indywidualne, a co jako grupowe. Na scenie są zbiorem indywidualnych ciał, które w tym samym momencie przeżywają zupełnie odmienne emocje. Jednocześnie stają się całością, wspólnie tworząc jedno ciało. W którym momencie następuje rozmycie granic pomiędzy obecnością swojego ciała a zatraceniem się na rzecz tworzenia ciała kolektywnego? To pytanie prowadzi nas do następnej opozycji charakterystycznej zarówno dla rzeczywistości scenicznej, jak i codziennej – relacji fikcji i realności. Niemiecki zespół zaprasza widownię do udziału w akcji scenicznej, ale nie ucieka się przy tym do tradycyjnego zabiegu – nikt z publiczności nie pojawia się na scenie. Tancerze odwracają tu zasady gry, włączając widownię w przebieg spektaklu na opak, w którym sami wcielają się w widzów, przy jednoczesnym pozostaniu przy swoich rolach wykonawców. Tancerz, któremu zadana zostaje wariacja ruchowa wokół danego tematu/estetyki (np. wykonanie klasycznej figury baletowej) stoi nieruchomo, ponieważ porusza się tylko osoba wcielająca się w rolę widza i imitująca jego proces percepcji – tu: kinestetycznie przerysowanego śledzenia ruchu tancerza. Tym samym na scenie odwzorowany zostaje mikrokosmos relacji teatralnej – działającego tancerza i obserwującego jego poczynania widza. W ten sposób widownia konfrontuje się z aktywnością własnego spojrzenia. Zabawa, która zostaje zaprezentowana z ogromnym dystansem do samej dyscypliny tańca, udaje się fenomenalnie, a widownia nie stroni od śmiechu.

Specyfiką naszej pamięci jest przeplatanie się doświadczeń realnych i fikcji, a także ulotność tych pierwszych. Przypominają one wodę przepływającą przez nasze palce, którą z różnym skutkiem próbujemy pochwycić. Dance On Ensemble wraz z libańskim reżyserem zręcznie podejmują  kwestię procesu starzenia się naszych ciał i konsekwencji tego zjawiska dla środowiska tanecznego. W swoim przedstawieniu rozpatrują tę tematykę zarówno z perspektywy politycznej, poprzez domaganie się dalszego, aktywnego i twórczego działania w zawodzie, jak i indywidualnej – poruszającej kwestię pamięci ciała, które jest formą zapisu naszych doświadczeń. W społeczeństwie starzejącym się odchodząca młodość nie oznacza dla nich zmierzchu kariery artystycznej, a nawet wręcz przeciwnie, dojrzałość ciała oraz umysłu staje się tu źródłem dociekań – świadomość ciała, ekspresja czy doświadczenia zawodowe przełożone zostają na praktykę ruchową. Spektakl jest wiarygodny emocjonalnie, ponieważ opowiadanie w nim historie oparte są na autentycznych przeżyciach. Twórcom udała się również, co nie jest zbyt częste, praca na styku dyscyplin – teatru dramatycznego, choreografii i performansu. Trzeba przyznać, że wszystkie koncepcje zaproponowane przez Mroué i zespół taneczny zgrabnie i przejrzyście przeplatają się ze sobą, składając się na udaną kompozycję.

Water Between Three Hands

koncept, reżyseria: Rabih Mroué

wykonanie i współpraca artystyczna: DANCE ON ENSEMBLE – Ty Boomershine, Amancio Gonzalez, Brit Rodemund, Christopher Roman, Jone San Martin, Inma Rubio

dyrektor artystyczny DOE: Christopher Roman

kompozytor, muzyka na żywo: Philip Danzeisen

światło: Benjamin Schälike

dźwięk: Mattef Kuhlmey

produkcja: DANCE ON – an initiative by DIEHL+RITTER gUG funded by the Federal Government Commissioner for Culture and the Media, co-funded by the Creative Europe programme of the European Union as part of DANCE ON, PASS ON, DREAM ON.

koprodukcja: Kampnagel Hamburg, tanzhaus nrw.

premiera: 23 Kwietnia 2016, Kampnagel, Hamburg

partner wydarzenia: Goethe-Institut