Bibliografia zagadnień tańca 1967-2017. Wybrane obszary

PLIK EXCEL DO POBRANIA: Bibliografia zagadnień tańca 1967-2017. Wybrane obszary

O katalogu:

Katalog, który powstał w wyniku wspólnej pracy badaczek, kontynu­uje pracę Ireny Ostrowskiej i prof. dr. hab. Roderyka Langego, których wysiłkiem w latach 1959–1969 ukazało się sześć tomów Bibliografii zagadnień sztuki tanecznej z lat… za lata – sumarycznie – 1945–1966.

Obecny katalog zawiera adresy polskojęzycznych ksią­żek i artykułów oraz – w ograniczonym zakresie – niepublikowanych prac powsta­łych na polskich uczelniach w latach 1967–2017. Celem projektu było stworzenie i upublicznienie katalogu ułatwiają­cego wyszukiwanie opracowań i wspomagającego prace badawcze w zakresie tańca i choreografii.

Jak same autorki tłumaczą:

„katalog obejmuje swoim zakresem polskojęzyczne publikacje, które ukazały się w polskich wydawnictwach oraz prace niepublikowane na temat tańca obronione na polskich uczelniach w latach 1967-2017. Z racji niezależnych od zespołu przeszkód uniemożliwiających dotarcie do pełni materiału z obszaru 50 lat (m.in. kwestie standardów archiwizacyjnych w różnego rodzaju instytucjach), dokonano selekcji materiału źródłowego, z którego korzystano, dochowując równocześnie należytej staranności badawczej.

W katalogu uwzględniono publikacje na temat wszelkich form tańca: od scenicznych/artystycznych, przez społeczne, po te o funkcjach magicznych, dydaktycznych, terapeutycznych i in. W ujęciu terytorialnym katalog jest bibliografią krajową, pod kątem chronologicznym – retrospektywną, w aspekcie pojęcia zakresu – specjalistyczną o przeznaczeniu zarówno naukowym, jak i pozanaukowym”.

Zachęcamy również do lektury artykułu opisującego proces powstawania katalogu:

Niniejszy tekst powstał na podstawie komunikatu wygłoszonego przez autorki 14 września 2018 roku podczas konferencji Polskiego Forum Choreologicznego. Skrócona wersja artykułu ukazała się w XX tomie rocznika „Studia Choreologica”.

1. Wstęp

Projekt badawczy pod roboczym tytułem, pierwotnie brzmiącym Bibliografia zagadnień sztuki tańca i choreografii z lat 1967-2017, ostatecznie zaś: Bibliografia zagadnień tańca 1967-2017. Wybrane obszary, zrealizowano w ramach VII edycji programu Muzyczne białe plamy Instytutu Muzyki i Tańca w okresie 2 listopada 2017 roku – 31 października 2018 roku. Grant na realizację projektu w wysokości 19 500 zł przyznano zespołowi w składzie: dr Aleksandra Kleinrok, mgr Zuzanna Kupidura, mgr Hanna Raszewska-Kursa. Zespół pracował na zasadach kolektywu; żadna z badaczek nie pełniła funkcji kierowniczej. Decyzje podejmowano wspólnie, przyjmując zasadę konsensusu, dyskutując nad poszczególnymi kwestiami do momentu uzyskania zgodności. Rezultatem projektu jest katalog, na który składają się 7702 rekordy: adresy bibliograficzne polskojęzycznych publikacji polskich wydawnictw i prac niepublikowanych powstałych na wybranych uczelniach w latach 1967-2017. Rekordy opatrzono oznaczeniami kategorii tematycznych (zob. cz. II, 3.3) oraz w części przypadków nawiasowo doprecyzowano zawartość merytoryczną tekstu.

Korzenie projektu sięgają 2012 roku, kiedy to prof. dr hab. Roderyk Lange zwrócił się do Hanny Raszewskiej-Kursy[i] z ideą, aby podjęła się pracy nad katalogami kontynuującymi zestawienia bibliograficzne opracowane przez Irenę Ostrowską i Langego z lat 1945-1966. Początkująca badaczka mimo podjętych wstępnych prób nie czuła się jednak na siłach zrealizować tego zadania. Kiedy w 2017 roku Instytut Muzyki i Tańca ogłosił nabór wniosków do VII edycji programu Muzyczne białe plamy, w grupie badawczej Warszawska Pracownia Kinetograficzna zrodziła się idea aplikowania ze wspólnym projektem. Zuzanna Kupidura zgłosiła pomysł opracowania bibliografii tekstów o tańcu ukazujących się współcześnie w prasie muzycznej. Po wspólnym namyśle z Raszewską-Kursą badaczki zdecydowały się zwiększyć skalę przedsięwzięcia, wybierając zakres czasowy pięćdziesięciu lat oraz zakres źródłowy polskiej prasy drukowanej (niezależnie od profilu) i publikacji książkowych. Jako trzecia badaczka do projektu została zaproszona Aleksandra Kleinrok (warunki VII edycji programu Muzyczne białe plamy dopuszczały maksymalnie 3-osobowy skład zespołu).

Niniejszy artykuł ma na celu omówienie procesu badawczego: od metod zastosowanych podczas prowadzonych badań, poprzez wyniki, po zestawienie wniosków o naturze pozabibliograficznej.

2. Cel i zakres projektu

Jak napisano we wniosku o grant:

„Polskie piśmiennictwo na temat tańca jest rozproszone i trudno wyszukiwalne. Znajdowanie książek na temat tańca jest ułatwione dzięki istnieniu portalu taniecPOLSKA.pl, zapowiadającego nowości wydawnicze i recenzującego część z nich, ale nadal wiele osób orientuje się w rynku głównie dzięki marketingowi szeptanemu. Wyszukiwanie tekstów w czasopismach jest znacznie trudniejsze i wymaga dużego nakładu czasu i wysiłku. W wyniku tej sytuacji wiele wartościowych analiz i koncepcji ulega zapomnieniu, współcześni badacze i badaczki nie wykorzystują w pełni dorobku wcześniejszych pokoleń, zdarza się też powielanie badań wykonanych przez inne osoby. Stworzenie i upublicznienie Bibliografii zagadnień sztuki tańca i choreografii z lat 1967-2017usprawniłoby proces wyszukiwania opracowań, śladów krytycznych i in., w konsekwencji znacząco wspomagając wszelkie prace badawcze w zakresie tańca i choreografii. Ponadto taki katalog przypomniałby – nierzadko zapomniany, często pomijany, a przecież duży – dorobek ubiegłych dekad, co miałoby wpływ na wzbogacenie wiedzy o tańcu, a także podniesienie prestiżu sztuki tańca i choreografii i byłoby wkładem w kształtowanie jej obrazu jako pełnoprawnej dziedziny sztuki, będącej obiektem refleksji krytycznej i opisu naukowego […]”.[ii].

Wstępnie jako zakres źródłowy założono „polskojęzyczne piśmiennictwo na temat tańca w zakresie historii, antropologii, edukacji, krytyki, ukazujące się w polskich wydawnictwach w latach 1967-2017”[iii]. Na sugestię grantodawcy i pod wpływem przemyśleń własnych „zdecydowano się włączyć do katalogu niewydane prace licencjackie, magisterskie, doktorskie i dyplomowe powstające na polskich uczelniach, ze świadomością, że prawdopodobieństwo dotarcia do całości poszukiwanego materiału nie jest stuprocentowe”[iv].

W katalogu uwzględniono publikacje na temat wszelkich form tańca, od scenicznych/artystycznych, przez społeczne, po te o funkcjach magicznych, dydaktycznych, terapeutycznych i innych. Wykazano pozycje bibliograficzne różnych rodzajów: książkowe, prasowe, niepublikowane prace dyplomowe różnego stopnia (licencjackie, magisterskie, doktorskie, podyplomowe). Z przyczyn uniemożliwiających dotarcie do pełni danych[v] dokonano selekcji materiału źródłowego, z którego korzystano, dochowując równocześnie należytej staranności badawczej.

W ujęciu terytorialnym katalog jest bibliografią krajową, pod kątem chronologicznym – retrospektywną[vi], w aspekcie pojęcia zakresu – specjalistyczną o przeznaczeniu naukowym i pozanaukowym[vii]. Katalog złożono do grantodawcy 31 października 2018 roku z rekomendacją publikacji na stronie internetowej Instytutu Muzyki i Tańca w formie umożliwiającej pobranie całego materiału oraz wyszukiwanie rekordów on-line według wybranych kryteriów. Mimo pierwotnej chęci wydania katalogu drukiem, badaczki obecnie nie rekomendują takiej formy udostępnienia danych (zob. cz. II, 3.4).

3. Realizacja projektu – metody i wyniki

Zadania, jakie złożyły się na realizację projektu:

– opracowanie systemu pracy (zob. 3.1),
– ustalenie źródeł pozyskania materiału i realizacja prac kwerendowych (zob. 3.2),
– opracowanie struktury katalogu (zob. cz. II, 3.3),
– ustalenie formy dalszego udostępnienia katalogu (zob. cz. II, 3.4).

3.1. System pracy

Zadaniami kwerendowymi podzielono się według obszarów źródłowych. Jedna z badaczek odpowiadała za obszar pozycji książkowych, druga – gazet i czasopism, trzecia – prac niepublikowanych[viii]. Taki system pozwolił każdej z członkiń pracować niezależnie od pozostałych. Było to konieczne ze względu na fakt, że zespół składał się z badaczek niezatrudnionych w jednym ośrodku, nierealizujących projektu w ramach zadań etatowych. Jednocześnie odbywały się regularne spotkania, podczas których raportowano postępy prac, weryfikowano założenia merytoryczne i logistyczne oraz przyjmowano nowe.

Realizacja tak szeroko zakrojonego projektu była możliwa dzięki zarówno odpowiedniemu rozplanowaniu pracy, jak i trafnemu doborowi zespołu. Pod względem merytorycznym ważnym czynnikiem sprzyjającym wielopłaszczyznowej analizie zagadnień pozakwerendowych (przede wszystkim opracowania struktury katalogu, co tylko pozornie polega na neutralnym przyjęciu systemu kategoryzacji, a w istocie jest decyzją o charakterze ściśle merytorycznym i daleko idących konsekwencjach) było zróżnicowane zaplecze, jakie stoi za badaczkami. Każda z nich przeszła odmienną ścieżkę edukacyjną i ma inną specjalizację zawodową oraz preferencje badawcze, co ułatwiało przyglądanie się każdemu zagadnieniu z różnych perspektyw, a w rezultacie dogłębne analizowanie podejmowanych tematów.

Istotnym czynnikiem usprawniającym przebieg pracy i sprzyjającym stosowaniu zasady konsensusu był fakt, iż badaczki od dawna[ix] współpracują ze sobą w ramach Warszawskiej Pracowni Kinetograficznej. Dzięki temu znają swoje sposoby myślenia i preferencje koncepcyjne, co pozwoliło na pominięcie – często trudnego i spowalniającego pracę – etapu poznawania się zespołu i dopasowywania indywidualnych sposobów działania.

3.2. Źródła materiału i prace kwerendowe

3.2.1. Zasady ogólne

W katalogu wykazano następujące rodzaje pozycji bibliograficznych: książka (publikacja autorska, czyli jedno- lub wieloautorska bez redakcji), książka (publikacja zbiorowa, czyli wieloautorska z redakcją/opracowaniem), książka (album), książka (bibliografia), artykuł (rozdział w publikacji zbiorowej o szerszej tematyce), artykuł (tekst w gazecie/czasopiśmie), praca niepublikowana (licencjacka, magisterska, doktorska, podyplomowa).

Wyszukiwanie prowadzono na podstawie tytułów. Metody uzupełniające w razie konieczności stanowiły: lektura opisów bibliotecznych, spisów treści, biogramów autorskich, lektura źródła. Posłużono się listą następujących słów kluczowych: anatomia, antropologia, balet, choreografia, choreologia, ciało, dance, danse, edukacja, etno, folklor, improwizacja, karnawał, kinetografia, kult, kultura, musical, (teatr) muzyczny, muzyka, opera, operetka, performans, performance, performens, przedstawienie, ruch sceniczny, spektakl, styl, taniec, Terpsychora, wesele, widowisko (uwzględniano wyrazy pochodne). Użyto też nazwisk 140 osób aktywnych na scenie tańca w XX i XXI wieku i nazw 110 instytucji związanych z tańcem[x]. Słowa kluczowe nie służyły jako obligatoryjne narzędzie selekcyjne, lecz jako wskazówka, na podstawie której decydowano o włączeniu – lub nie – danej pozycji do katalogu. Lista generowała bowiem dużą liczbę wyników znajdujących się poza obszarem zainteresowania projektu, co wynika m.in. z atrakcyjności tematyki tanecznej dla literatury pięknej i z licznych metaforycznych użyć słowa „taniec”. Narzędziem selekcji musiały być więc również: własna wiedza badaczek, intuicja naukowa i tzw. zdrowy rozsądek.

Znacznie dłużej trwały rozważania nad granicami zakresu tematycznego, który powinien znaleźć się w kręgu zainteresowania zespołu. Wyłoniono tematyczne obszary (zainteresowania) i non-obszary (określenie ukute przez badaczki na określenie obszarów niewprowadzonych do katalogu). Lista non-obszarów obejmowała zjawiska z zakresu sztuki, ruchu i zachowań społecznych na tyle dalekie od tematycznego centrum katalogu, że uznano, iż leżą na zbyt dalekich peryferiach. Granice obszarów i non-obszarów, podobnie jak lista słów kluczowych, różniły się nieco w zależności od obszaru źródłowego, jakiego dotyczyły. Dyferencjacja kryteriów selekcji materiału wynikała z odmienności cech poszczególnych źródeł, dlatego przyjęto, że metodologia projektu może być zróżnicowana w zależności od materiału, którego dotyczy. Specyfika poszczególnych obszarów źródłowych po części miała więc wpływ na kształt narzędzi wyszukiwawczych. W toku projektu sprowadzono jednak założenia poszczególnych obszarów źródłowych do wspólnego mianownika.

Do obszarów tematycznych zaliczone zostały:

– materiały konkretne (bezpośrednio nakierowane na tematykę związaną z tańcem),
– pokrewne (pochodzące z innych dziedzin, zawierające zagadnienia związane z tańcem),
– liminalne (leżące na granicy kilku dziedzin, zawierające element tańca),

a do non-obszarów:

– materiały dziedzinowe niespecyficzne (dotyczące rozważań nakierowanych na inne elementy sztuki niż taniec),
– pokrewne (pochodzące z innych dziedzin, o charakterze ogólnym, z niskim prawdopodobieństwem wystąpienia zagadnień związanych z tańcem),
– liminalne (leżące na granicy kilku dziedzin, niedotyczące stricte zagadnień tańca).

Zespół zdaje sobie sprawę, że podjęcie decyzji o słowach kluczowych i zakresach obszarów i non-obszarów tematycznych ma daleko idące konsekwencje i że grupa badawcza o innym składzie mogłaby powyższe narzędzia ukształtować inaczej.

Uzyskane rekordy wprowadzano do pliku Excel pozwalającego na wpisanie szczegółowych danych bibliograficznych (autor/ka, tytuł, rok i inne)i na sortowanie materiału poprzez filtry każdej z nich.

Dodatkowo określono rodzaj pozycji bibliograficznej i kategorię tematyczną każdego z rekordów.

3.2.2. Zasady szczegółowe dla poszczególnych obszarów źródłowych i wyniki

Wynikiem skatalogowania pozycji książkowych oraz artykułów (rozdziałów w publikacjach zbiorowych o szerszej tematyce) na dzień 25 października 2018 roku[xi] jest liczba 953 pozycji książkowych i 182 artykułów.

Książki i artykuły w publikacjach zbiorowych o szerszej tematyce wyszukiwano w katalogach internetowych następujących jednostek: Biblioteka Narodowa, zbiory polskich bibliotek naukowych Nukat, Instytut Muzyki i Tańca, biblioteki tych uczelni, które objęto wyszukiwaniem prac niepublikowanych (zob. niżej – prace dyplomowe). Uzupełniająco przeszukano spisy udostępnione na wybranych specjalistycznych stronach internetowych. Nie uwzględniano druków ulotnych, literatury pięknej ani tych słowników, leksykonów, almanachów, które nie są związane bezpośrednio z tańcem.

Wynikiem otrzymanym dla rekordów prasowych na dzień 25 października 2018 roku jest liczba 5473 rekordów.

Rekordy prasowe wyszukiwano w selektywnym[xii] zestawieniu „Bibliografia Zawartości Czasopism”[xiii] za lata 1967-2004 (drukowane) i 2010-2017 (on-line)[xiv]. Za lata 2005-2009 (niespisane w żadnej formie) skorzystano z katalogu elektronicznego Biblioteki Narodowej. Uzupełniono zestawienie o rekordy z niektórych tytułów nieuwzględnionych w „Bibliografii Zawartości Czasopism”, przy czym zgodnie z zasadą, jaką przyjęła „Bibliografia Zawartości Czasopism” po 2002 roku, nie wprowadzono (oprócz nielicznych przypadków) adresów tekstów z prasy codziennej i tygodników.

Obszary źródłowe książek i prasy poszerzono o udostępnione w odpowiedzi na prośbę zespołu bibliografie własne 19 autorów/rek zajmujących się badaniami i krytyką oraz spisy bibliograficzne z niepublikowanych prac naukowych[xv].

Wynikiem otrzymanym dla prac dyplomowych różnego stopnia na dzień 25 października 2018 roku jest liczba 1094 rekordów (232 – prac lic., 784 – mgr., 28 – dr., 50 – podypl.).

Obszar źródłowy niepublikowanych prac powstających na polskich uczelniach wiązał się z pytaniami: czy katalog powinien uwzględniać wszystkie polskie uczelnie publiczne[xvi], czy tylko artystyczne?; tylko te, na których funkcjonują wydziały, kierunki i specjalności taneczne czy może wręcz tylko pojedyncze jednostki wewnątrzuczelniane, związane z dziedziną tańca? Tylko uczelnie publiczne, czy także prywatne? Ostatecznie uwzględniono wybrane uczelnie publiczne nadzorowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wśród grup uczelni[xvii] wyodrębnionych przez obydwie instytucje państwowe[xviii] wybrano jednostki najbardziej adekwatne dla badanego zagadnienia[xix].

3.3 Struktura katalogu

Starannie zanalizowano struktury katalogów Ireny Ostrowskiej i Roderyka Langego i zastosowany w nich podział na sekcje (różny dla poszczególnych tomów). Po przemyśleniu takich aspektów, jak: ewolucja terminologii choreologicznej, przemiany form obecności tańca w polskiej kulturze, przemiany w sztuce tańca i choreografii, obecny stan literatury, możliwości stwarzane przez inne edytory niż tekstowe, możliwości stwarzane przez formę katalogu on-line, zdecydowano się nie dzielić materiału na sekcje. W zamian opatrzono każdy rekord oznaczeniem kategorii tematycznej (stanowiącej jeden z filtrów, za pomocą których można sortować dane umieszczone w pliku Excel), a w koniecznych przypadkach – dwóch kategorii.

Przy opracowywaniu kategorii tematycznych przyjęto, iż mają one być:

– wystarczająco, ale nie nazbyt szczegółowe,
– wystarczająco, ale nie nazbyt ogólne,
– przyjazne w użytkowaniu.

Początkowo kusząca wydawała się koncepcja przypisania każdej pozycji dwóch rodzajów kategorii, z których jeden oznaczałby perspektywę badawczą przyjętą w skatalogowanym tekście (np. antropologia i socjologia tańca), drugi zaś rodzaj lub formę tańca, o jakim mowa (np. taniec ludowy). Zrezygnowano jednak z tej idei ze względu na następujące ustalenia:

– w wielu przypadkach określenie drugiego rodzaju kategorii byłoby trudne do określenia na podstawie tytułu publikacji,

– nieunikniona ewolucja terminologii choreologicznej sprawiłaby, że w dalszej przyszłości oznaczenie rodzaju lub formy tańca stałoby się nieużyteczne lub mylące,
– katalog nie ma być przestrzenią rozważań teoretycznych, a możliwie obiektywnym spisem bibliograficznym.

Ostatecznie ustalono listę kategorii, myśląc o modelu układu subdyscyplin w obszarze choreologii[xx]. Badaczki są zdania, że choreologia powinna wyemancypować się jako autonomiczna dyscyplina naukowa w dziedzinie nauk humanistycznych, na równi z teatrologią, historią sztuki, literaturoznawstwem, filmoznawstwem i muzykologią. Po zapoznaniu się z układem subdyscyplin ww. dyscyplin[xxi], analizie historii choreologii[xxii] oraz przedyskutowaniu bibliograficznych potrzeb dyscypliny[xxiii] przyjęto wyszczególnione poniżej kategorie tematyczne, które po części pokrywają się z układem subdyscyplin choreologicznych:

– historia tańca (działalność placówek artystycznych i instytucji, historia form scenicznych, historia form społecznych, przemiany tańca w ujęciu chronologicznym, organizacja życia tanecznego, jubileusze, rocznice);
– ludzie tańca (biografie, autobiografie, sylwetki, wywiady, rozmowy, nekrologi);
– teoria sztuki tańca i choreografii (teoria dzieła choreograficznego, relacja odbiorcza z dziełem, analiza dzieła jako modelu teoretycznego, teoria performansu/sztuki performance);
– teoria kompozycji (teoria instancji nadawczych dzieła choreograficznego[xxiv], metody twórcze, środki wyrazu artystycznego);
– krytyka tańca (analiza konkretnego dzieła, relacje z festiwali, konkursów, turniejów, opisy działalności zespołów, reportaże, wzmianki, felietony, recenzje wszelkich form dzieła choreograficznego – spektakli, performansów – i form pokrewnych – widowisk, musicali, operetek);
– antropologia i socjologia tańca (zachowania społeczne, taniec w życiu społeczności i społeczeństwa, przemiany tańca w ujęciu kulturoznawczym);
– psychologia tańca (związek tańca z psychiką człowieka, taniec jako narzędzie zmiany psychicznej, psychologia zawodów związanych z tańcem);
– pedagogika i metodyka tańca (dydaktyka, propedeutyka, działalność ośrodków edukacyjnych, podręczniki);
– teoria ruchu, metodologia i notacja (choreologia w wąskim rozumieniu jako badanie ruchu, rozważania choreotechniczne, metodologia badawcza, systemy notacyjne);
– taniec a inne dziedziny sztuki (związki z muzyką, sztukami wizualnymi, teatrem, literaturą, filmem);
– taniec a inne dziedziny nauki (związki międzydziedzinowe, szczególnie z medycyną);
– literatura dla dzieci (edukacja, rozrywka)[xxv].

3.4 Koncepcja formy dalszego udostępnienia katalogu (zagadnienie otwarte)

Początkowo zakładano, że katalog (wraz ze wstępem informującym m.in. o konwencji opisów bibliograficznych i materiałach źródłowych, stanowiącym integralną część pracy) powinien funkcjonować w dwóch formach:

– on-line:
– umieszczony w internecie i możliwy do pobrania plik Excel, pozwalający na sortowanie danych według wybranego kryterium,
– baza danych z interfejsem pozwalającym na wyszukiwanie treści przy użyciu więcej niż jednego słowa kluczowego jednocześnie,
– wydania książkowego podzielonego na sekcje według kategorii tematycznych. W tym celu do zespołu zaproszono Michała Kursę współpracownika Warszawskiej Pracowni Kinetograficznej, informatyka, który miał wesprzeć grupę na etapie konwertowania danych i formułowania kształtu pliku tekstowego.

Obecnie zespół uważa, że na wydanie katalogu drukiem jest za wcześnie. Najpierw należałoby przeprowadzić badania uzupełniające obecną zawartość i pozwalające na przeszukanie przestrzeni, do których zespół nie dotarł lub których świadomie nie objął swoimi działaniami. Badania takie powinny być rozpisane w formie długotrwałego, wieloetapowego projektu, realizowanego przez odpowiednio dobrany zespół. Dopiero po takich uzupełnieniach wydanie katalogu drukiem będzie uzasadnione i wskazane.

4. Wnioski i zakończenie

4.1. Wnioski o charakterze bibliograficznym

Badaczki uznają, że jako znajdujące się wewnątrz procesu badawczego i pozbawione dystansu do pozyskanych danych, prawdopodobnie nie potrafią prawidłowo ocenić możliwości, jakie stworzy udostępnienie katalogu. Zostanie to określone dopiero poprzez jego użytkowników/czki. Zespół przewiduje, że wśród możliwych zastosowań znajdą się:

– prace kwerendowe na potrzeby akademickie, tak dziedzinowe, jak interdyscyplinarne,
– badania na temat historii choreologii (w tym: postaw badawczych),
– badania na temat historii krytyki tańca (w tym: postaw krytycznych),
– badania na temat języka pisania o tańcu,
– podniesienie rangi sztuki tańca i choreografii,
– podniesienie rangi choreologii jako dyscypliny naukowej,
– wyszukiwanie lektur na potrzeby prywatne.

Wstępną wersję katalogu przedstawiono do testów czterem osobom, reprezentującym różne formy zainteresowania tańcem (badania, edukacja, udział w ruchu amatorskim, oglądanie spektakli). Po przeprowadzeniu testów powyższe intuicje znalazły potwierdzenie. Pojawiły się też wskazania takich zastosowań jak:

– samokształcenie choreologiczne,
– uzupełnianie wiedzy na potrzeby kontaktu ze sztuką tańca i choreografii,
– użyteczność dla dyscyplin pozachoreologicznych, m.in. socjologii, historii kultury,
– możliwość statystycznego opisu zależności popularności tematu tańca od warunków socjo-ekonomicznych.

Opinie grupy testowej uwzględniono przy formułowaniu rekomendacji dot. formy udostępnienia katalogu (zob. 3.4).

4.2. Wnioski o charakterze pozabibliograficznym

W odniesieniu do prac kwerendowych należy podkreślić, iż zespół został zaskoczony rozmiarem pozyskanego materiału. Początkowo zakończenie projektu planowano na 31 sierpnia 2018 roku, ale pod koniec lipca złożono wniosek o przedłużenie terminu do 31 października 2018 roku. Jak uzasadniono: „niemożność dostarczenia katalogu w terminie wynika z odkrytego w trakcie prac ogromu materiału, jaki należy skatalogować. Liczba [pozycji] poświęconych tematyce tańca kilkukrotnie przerosła nasze oczekiwania. Siły […] zespołu okazały się niewystarczające na skatalogowanie i usystematyzowanie tak wielkiego materiału w terminie, czego nie dało się przewidzieć, ponieważ kolejne źródła pojawiały się już w trakcie prac badawczych […]. Prace koncepcyjne są bliskie ukończenia, ale zwiększonej ilości czasu wymagają prace stricte kwerendowe”[xxvi].

Wyniki projektu znacznie przekraczają wstępne założenia z października 2017 roku[xxvii]. Tak duże niedoszacowanie ilości materiału jest najprawdopodobniej rezultatem nieodpowiednich warunków systemowych dla zajmowania się choreologią w Polsce. Na warunki te składają się m.in. takie czynniki jak:

– brak formalnego wyodrębnienia choreologii jako autonomicznej dyscypliny naukowej w obszarze nauk humanistycznych,
– niemożność studiowania teorii tańca w systemie standardowych dziennych studiów licencjackich i magisterskich w formie stricte uniwersyteckiej[xxviii],
– konieczność samokształcenia i samodzielnego zdobywania wiedzy w sposób nieusystematyzowany i często przypadkowy,
– niedobór opracowań w zakresie badań podstawowych,
– niedobór opracowań w zakresie historii dyscypliny lub ich fragmentaryczny charakter,
– wynikające z powyższych powtarzanie obiegowych opinii, iż „w Polsce o tańcu się nie pisało i nie pisze”, ugruntowujące ten nieprawdziwy sąd w ogólnej świadomości społecznej,
– niemożność utrzymania się z teorii tańca jako zawodu, spychająca profesję na pozycję pracy dodatkowej w stosunku do źródła – utrzymania lub wymagająca podejmowania pracy zarobkowej w innej dziedzinie, pozwalającej na „luksus” pracy choreologicznej.

W rezultacie takiej sytuacji osoby zawodowo zajmujące się choreologią, nawet przy silnej determinacji i szeroko zakrojonych staraniach samokształceniowych, często mają wiedzę niekompletną. Nie zawsze są świadome pełni istniejącego już, ale nieskatalogowanego i nieopisanego dorobku. Zaskoczenie zespołu ujawniającym się stopniowo rozmiarem materiału jest kolejnym potwierdzeniem bezwzględnej konieczności prowadzenia badań podstawowych, prac archiwizacyjnych oraz opracowania i wdrożenia standardowych struktur akademickich poświęconych badaniom choreologicznym.

Projekt planowano jako „wytwórczy”, tj. mający na celu sporządzenie katalogu, tymczasem stał się projektem stricte badawczym. Ujawnił ogrom nieprzebadanego materiału, nieopisanego w usystematyzowany sposób, często nieznanego. Przewidywany efekt końcowy projektu w postaci ogólnodostępnego katalogu wydaje się istotnym źródłem informacji na temat 50-letniej bibliografii zagadnień tańca. Nawet w swojej obecnej, niepełnej formie może stanowić punkt wyjścia do badań zarówno w zakresie poszczególnych subdyscyplin choreologii, jak i w zakresie historii dyscypliny.

4.3. Zakończenie

Od początku trwania projektu zespołowi towarzyszyła świadomość odpowiedzialności, jaką wziął na siebie, i ryzyka niedokładności rezultatów, związanego tak z trudnością wyznaczenia zakresu materiału, jak z czynnikiem ludzkim. Badaczki z jednej strony pilnowały wysokich standardów staranności i rzetelności, z drugiej jednak były ograniczone możliwościami 3-osobowego zespołu. Początkowo rozważano podzielenie zakresu czasowego materiału na mniejsze części i zgłoszenie do VII edycji programu Muzyczne białe plamy wniosku o grant na zbadanie okresu 1967-1977, a w dalszych latach podejmowanie kolejnych projektów, każdorazowo obejmujących dekadę. Ponieważ jednak nie można przewidzieć wyników kolejnych konkursów grantowych (więc i stabilności kontynuacji projektu), a zrealizowanie go było zdaniem zespołu bardzo pilnie potrzebne, zdecydowano się na zakres 50-letni.

Badaczki świadomie podjęły ryzyko stworzenia katalogu niedoskonałego. Uznały, że w świetle opóźnienia choreologii w Polsce w stosunku do badań zachodnioeuropejskich i amerykańskich, trzeba zrezygnować z postawy perfekcjonistycznej: porzucić ambicje pozyskania stu procent materiału (niemożliwego w ciągu niespełna rocznego projektu) i stworzyć zaczyn, możliwy do uzupełniania przez kolejne (oby większe) zespoły badawcze. Ktoś musiał pierwszy powiedzieć: done is better than perfect i wybrać się z motyką na słońce.

Literatura drukowana

Literatura o tematyce klasyfikacyjnej

Adamski J., Wstęp do teatrologii, Warszawa 1996.

Jan Białostocki, Historia sztuki wśród nauk humanistycznych, Wrocław 1980.

Fisher-Lichte E., Teatr i teatrologia. Podstawowe pytania, przeł. M. Borowski, M. Sugiera, Wrocław 2012.

Helman A., Ostaszewski J., Historia myśli filmowej. Podręcznik, Gdańsk 2010.

Husman H., Wstęp do muzykologii, przeł. J. Zabża, Warszawa 1968.

Królica A., Skrzynka z narzędziami, [w:] I Kongres Tańca. Raport, red. J. Hoczyk, J. Szymajda, Warszawa 2011, s. 141-147.

Lange R., Anthropology and Dance Scholarship, „Dance Research” 1983, nr 1.

Lange R., The Development of Anthropological Dance Research, „Dance Studies” 1980, nr 4

Lange R., The Development of Dance Research, [w:] Studies in Traditional Music and Dance. Proceeding of the 1980 Conference of the U.K. National Committee of the IMFC, ed. P. Cooke, London 1980, s. 3-5.

Lange R., Znaczenie tańca we współczesnej kulturze europejskiej: przegląd ogólny, [w:] Taniec – Choreologia – Humanistyka, red. D. Kubinowski, Poznań 2000, s. 103-130.

Lissa Z., Wstęp do muzykologii, Warszawa 1974.

Literatura – teoria – metodologia, red. D. Ulicka, Warszawa 1998.

Mitosek Z. Teorie badań literackich, Warszawa 1998.

Literatura o tematyce bibliograficznej

Dombek E., Potyczki bibliografa czyli bibliografia od kuchni, Warszawa 2015.

Gawroński A., Dla kogo „Bibliografa Zawartości Czasopism”?, „Bibliotekarz” 2002, nr 2, s. 9-11.

Iwańska A., Bibliografia taneczna. Stan literatury tanecznej w Polsce – perspektywy badawcze, „Ogrody Nauk i Sztuk” 2012, nr 2, s. 389-401.

Kosik E., Bibliograf detektywem, czyli o tym, że praca nad bibliografią może być ciekawa i intrygująca, „Toruńskie Studia Bibliologiczne” 2017, nr 1, s. 191-196

Lange R., Bibliografia zagadnień sztuki tanecznej z lat 1963-1964, Warszawa 1969.

Mendykowa A., Podstawy bibliografii,Warszawa 1986.

Ostrowska I., Bibliografia zagadnień sztuki tanecznej z lat 1945-1955, Warszawa 1959.

Ostrowska I., Bibliografia zagadnień sztuki tanecznej z lat 1956-1957, Warszawa 1960.

Ostrowska I., Bibliografia zagadnień sztuki tanecznej z lat 1958-1960, Warszawa 1962.

Ostrowska I. Bibliografia zagadnień sztuki tanecznej z lat 1961-1962, Warszawa, 1964.

Ostrowska I., Bibliografia zagadnień sztuki tanecznej z lat 1965-1966, Warszawa 1968.

Tematyka prac magisterskich pedagogiki baletu z lat 1976-1999, oprac. M. Prośniak, Warszawa 1999.

Tematyka prac magisterskich Wydziału Edukacji Muzycznej: 1961-2001, oprac. D. Solecka, Warszawa 2001.

Literatura elektroniczna

„Bibliografia Zawartości Czasopism”,https://www.bn.org.pl/bibliografie/bibliografia-narodowa/bibliografia-zawartosci-czasopism, (dostęp: 15 listopada 2018).

Sternik. Słownik bibliograficzny z zakresu bibliografii i katalogowania, red. J. Pacek, http://sternik.bn.org.pl/vocab/index.php, (dostęp: 4 sierpnia 2018).

Wójcik R., „Bibliografia Zawartości Czasopism” – stan obecny i perspektywy rozwoju, http://www.ebib.pl/publikacje/matkonf/mat19/wojcik.php, (dostęp: 24 listopada 2018).