Kongres Tańca na przestrzeni lat oczami jego organizatorów

JOANNA SZYMAJDA

I Kongres Tańca, który odbył się wiosną 2011 roku, był pierwszym znaczącym wydarzeniem organizowanym przez ówczesny Instytut Muzyki i Tańca, powołany zaledwie kilka miesięcy wcześniej. Jaka była jego geneza?

Kongres wydawał się naturalną inauguracją działalności merytorycznej Instytutu, którego powstanie wiązało się przecież z realizacją postulatów i aktywnością środowiska tańca. Ideą Kongresu było wspólne wypracowanie kierunków działania IMiT-u, ze wsparciem tej wizji przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Chcieliśmy, aby taniec nie był tylko oglądany, ale także, aby został „usłyszany”. Stąd hasło Kongresu „Taniec ma głos!”.

Początek działalności Instytutu, a siłą rzeczy, także sam Kongres, spotkały się z ogromnymi oczekiwaniami całego środowiska tańca. Nagle trzeba było w pewien sposób robić wszystko naraz, rozpocząć długotrwały proces nadrabiania kilkudziesięcioletnich braków systemowych. Jaką przyjęliście strategię przy konstruowaniu programu tego wydarzenia, jakie cele sobie postawiliście?

Kongres rzeczywiście miał przed sobą cele wręcz nierealne – zagospodarowanie obszarów tak różnych jak edukacja, infrastruktura, krytyka i badania tańca, które stanowią podstawową ramę dyskusji również na kolejnych edycjach wydarzenia. Kongres przygotowywany był przez Radę Programową i zespoły złożone z przedstawicieli środowiska tańca, po raz pierwszy także powstały raporty regionalne, zamówione przed Kongresem, które miały być diagnozą stanu tańca i punktem wyjścia do dyskusji. Do udziału w niej zaprosiliśmy także przedstawicieli UNESCO i francuskiego ministerstwa kultury, które zaprezentowało jeden z wzorcowych w Europie modeli rozwoju tańca.

Chcieliśmy poznać różne opinie i punkty widzenia, wychodzące poza jednostkową wiedzę, oraz skonfrontować sytuację w Polsce z tym, co zostało zrobione na świecie, aby znaleźć jak najwięcej wzorców i inspiracji. Ostatecznie jednak dążyliśmy do wyznaczenia kilku, maksymalnie kilkunastu celów, które byłyby realistyczne i wykonalne w ciągu kilku lat.

Z perspektywy tych kilkunastu lat – czy Kongres przyczynił się do zmian w funkcjonowaniu polskiego tańca? Czy zasiał ziarno, które zakiełkowało?

Niektóre wyznaczone wspólnie przez uczestników cele udało się w pełni zrealizować, ale dotyczyły one spraw stosunkowo prostych, możliwych do rozwiązania przez programy IMiT-u. Największą bolączką i problemem pozostaje infrastruktura dla tańca, tutaj bez znaczących środków i zaangażowania ze strony samorządów i/lub MKiDN nie ma szans na poprawę sytuacji. Myślę jednak, że szczególnie ważnym „plonem” jest tradycja tych kongresowych spotkań środowiska, które uczestniczy w nich w coraz większym stopniu.

***

ALEKSANDRA DZIUROSZ

Głównym celem II Kongresu Tańca było skonfrontowanie ówczesnej  kondycji polskiego tańca (2020) z diagnozą i postulatami I Kongresu Tańca (2011). Minęło wtedy niemal 10 lat, sporo się zmieniło w obszarze tańca i kultury, choć wiele problemów i bolączek nie zniknęło. Gdybyś miała określić zmiany na lepsze, sukcesy polskiego tańca, zrealizowane postulaty w okresie między I a II edycją Kongresu, co by to było?

Organizacja II Kongresu Tańca w 2020 roku, po 9 latach przerwy, była koniecznym krokiem do analizy sytuacji tańca w Polsce. Bardzo chciałam skonfrontować wszelkie zadania i wyzwania stojące przed tą dziedziną sztuki z całym, szerokim środowiskiem osób, które na wszelakie sposoby, na różnych płaszczyznach i w różnych kontekstach zajmują się tańcem. Bardzo mi brakowało takiej publicznej debaty, by jako Instytut ponownie nabrać wiatru w żagle, obrać właściwy kierunek – zgodny z oczekiwaniami ludzi tańca w Polsce.

II Kongres niejako podsumował zadania wyznaczone podczas I Kongresu oraz wypracował postulaty na kolejne lata. Nie wszystkie postulowane w 2011 roku zadania zostały  zrealizowane, ale niektóre udało się sfinalizować lub też trwają nad nimi prace:

– wyodrębnienie tańca w programach operacyjnych MKiDN – udało się tego dokonać, od 2020 roku istnieje odrębny program Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Taniec”, którego operatorem jest Instytut.

– stworzenie definicji zawodowego artysty tańca – trwają prace na poziomie rządowym dotyczące Ustawy o artystach zawodowych.

–  reforma systemu edukacji zawodowej w zakresie tańca. Instytut  podjął wiele inicjatyw w zakresie powszechnej i zawodowej edukacji tanecznej (w tym m.in. program Myśl w ruchu, programy szkoleniowe dla pedagogów szkół i uczelni związanych ze sztuką tańca, ogólnopolska ankieta skierowana do wszystkich szkół powszechnych w Polsce, organizacja Międzynarodowej Konferencji Naukowej Taniec w edukacji a rozwój człowieka, zainicjowanie programu tańczMY w szkole.

– wzmocnienie pozycji zespołów baletowych w ramach teatrów operowych i muzycznych.  Zainicjowałam spotkania dyrektorów i kierowników baletu w teatrach operowych, muzycznych i zawodowych zespołach pieśni i tańca, by móc wspólnie rozwiązywać problemy oraz polepszać sytuację artystów (w tym artystów tańca) w tych instytucjach.

– powołanie programu operacyjnego Miejsce dla tańca +  – ten postulat jest realizowany poprzez ministerialny program operacyjny Przestrzenie Sztuki.

– stworzenie i wdrożenie systemu transformacji zawodowej tancerzy – powstał program Przekwalifikowania zawodowego tancerzy, który do tej pory jest kontynuowany i uszlachetniany.

Doceniam również i odczytuję jako sukces tej dziedziny energię, niezłomność i determinację wszystkich ludzi tańca. Od lat napawa mnie radością i dumą każdy sukces Polaka czy Polki w zakresie tańca – w obszarze artystycznym, pedagogicznym, naukowym, upowszechniającym czy organizacyjnym. Wiem, że szerokie środowisko tańca to osoby zaangażowane i silne. Łączy nas wszystkich pasja. Ale również z radością patrzę na odbiorców tańca – dzieci, młodzież i dorosłych, tysiące osób, które dobrowolnie sięgają do tańca – ucząc się go, uczestnicząc w spektaklach, czytając książki, tańcząc dla siebie, dla swojego zdrowia, z pasji.  Mamy więc w Polsce dwa ogromne potencjały – mądrych i aktywnych ludzi tańca oraz niezliczone rzesze odbiorców (wystarczy spojrzeć na liczebność dzieci i młodzieży w amatorskich zespołach tanecznych czy podczas konkursów lub na liczebność osób dorosłych uczestniczących w zajęciach tanecznych). Zróbmy wszystko, by temu potencjałowi i sile osobowej dodać skrzydeł, polepszyć jej warunki, wypromować, pokazać jej ważność i wartość społeczną, w tym nie tylko wartość niematerialną, lecz również policzalną – ekonomiczną. Trzeba wiedzy i wiary w ten potencjał, a także kolejnych mądrych decyzji.

W jaki sposób konstruowany był program wydarzenia w trudnym pandemicznym 2020 roku – jak były zakreślane obszary tematyczne paneli dyskusyjnych, a także wybierani ich uczestnicy?

Finał II Kongresu Tańca odbył się w dniach 26–29 września 2020 roku w Warszawie, ale przygotowania do tego wydarzenia trwały ponad rok. Pracę nad Kongresem rozpoczęliśmy w pierwszej połowie 2019 roku. Etap przygotowawczy, na który pracował cały zespół Departamentu Tańca IMiT, to zbudowanie koncepcji na organizację całego przedsięwzięcia. Bardzo zależało mi na tym, by Kongres nie trwał jedynie 3–4 dni jako konferencja czy panel dyskusyjny. Chciałam szerokiej dyskusji, głębokiego zastanowienia się nad faktycznymi bolączkami tańca w Polsce, możliwości wysłuchania jak najszerszego grona osób z całej Polski. Tego nie da się dokonać podczas kilkudniowego spotkania. Dlatego jako zespół Instytutu przygotowaliśmy merytorycznie i organizacyjnie scenariusz zdarzeń, by etapami – od ogólnopolskiej ankiety do paneli dyskusyjnych – przyjrzeć się problemom tańca i wysłuchać jak największej liczby głosów. Pod koniec 2019 roku uruchomiliśmy anonimową ankietę, która pozwoliła na zdiagnozowanie tematów, o których warto rozmawiać podczas Kongresu.

Drugim etapem przygotowań były otwarte konsultacje społeczne, które początkowo miały odbyć się w 7 miastach. Udało się przeprowadzić stacjonarne konsultacje w Krakowie, a pozostałe nieoczekiwanie czas pandemii przeniósł do świata wirtualnego. Konsultacje te zgromadziły ludzi z całej Polski (łącznie 52 osoby), którzy chcieli rozmawiać i szukać rozwiązań dla tańca w Polsce. Były to otwarte konsultacje społeczne w 6 tematycznych grupach roboczych (maj 2020 roku). Efektem pracy grup roboczych jest raport pokazujący, z jakimi wyzwaniami mierzy się na co dzień środowisko tańca. Problemy te stały się tematami paneli dyskusyjnych II Kongresu Tańca.

Trzecim etapem konsultacji kongresowych było zaproszenie grupy 18 ekspertów do 6 grup tematycznych (podział tematów zgodnie z wypracowanymi podczas konsultacji społecznych w II etapie). Konsultacje te odbyły się w sierpniu 2020 roku. Eksperci w każdej z 6 grup tematycznych  wspólnie uporządkowali cele, uszczegółowili tematy każdego panelu dyskusyjnego oraz zarekomendowali panelistów.

W ten sposób, wspólnymi siłami ludzi tańca i Instytutu dotarliśmy do docelowego programu merytorycznego II Kongresu Tańca. Spotkanie ludzi tańca w Muzeum POLIN  było podsumowaniem dotychczasowych rozmów. W dniach  27–29 września odbyła się część konferencyjna, która była w całości transmitowana on-line na kanale YouTube Instytutu Muzyki i Tańca, umożliwiając włączenie się w kongresową debatę również tym osobom, które nie mogły uczestniczyć w niej na żywo. Część konferencyjną poprzedzało jednodniowe Warszawskie Święto Tańca – szkoły, grupy nieformalne, organizacje pozarządowe i instytucje kultury (łącznie 29 partnerów) połączyły siły, aby zaprosić do tańca osoby uczestniczące w Kongresie, a także mieszkanki i mieszkańców Warszawy. Finał II Kongresu to czterodniowe wydarzenie, 29 warsztatów tańca, 8 spektakli, 6 paneli dyskusyjnych, 35 panelistów, łącznie 3269 wyświetleń transmisji on-line w ciągu trzech dni trwania Kongresu. 198 osób wzięło udział w warsztatach tańca i spektaklach w ramach Warszawskiego Święta Tańca, a ponad stuosobowa publiczność brała udział w każdym z 6 paneli stacjonarnie. Łączna liczba wszystkich odbiorców II Kongresu Tańca to 1 064 780 osób. Podsumowaniem Kongresu był raport dostępny do pobrania ze strony wydarzenia.

Co jest Twoim zdaniem obecnie największym wyzwaniem dla tańca w Polsce?

Trzy obszary, które zakreśliłabym w ten sposób:

1. Tworzenie stałych zespołów tanecznych oraz stałych adresów, gdzie taniec ma swoje uprzywilejowane, niezmienne miejsce (Centra Tańca, Przestrzenie Sztuki – Taniec). Stałość działalności tworzy jakość pracy artystycznej i organizacyjnej, buduje regularną widownię, zwiększa świadomość wartości tańca na gruncie życia społecznego.

2. Upowszechnianie wiedzy o tańcu, również o ludziach tańca, ich działalności i sukcesach. Medialność tańca oraz społeczna wiedza na temat tańca jest obecnie zbyt niska. Promowanie spektakli, wydarzeń czy ludzi tańca powinno odbywać się na taką samą skalę, jak to się dzieje w przypadku teatru czy muzyki.

3. Umiędzynarodowienie polskiego tańca. Większy nacisk kładłabym na promocję polskiego tańca za granicą oraz na wzmacnianie relacji międzynarodowych i działalności produkcyjno-menedżersko-impresaryjnej.

***

KAROL URBAŃSKI

Poszczególne edycje Kongresu dzieli od siebie kolejno 9 lat i 2,5 roku. Skąd decyzja, aby zbliżający się Kongres odbył się dość szybko po edycji 2020?

Decyzja o realizacji Kongresu w trzy lata po poprzednim wynikała z dynamicznej zmiany sytuacji spowodowanej między innymi wybuchem wojny w Ukrainie i związanym z nią częściowo kryzysem ekonomicznym, a także ich wpływem na sytuację zarówno tańca jako formy sztuki w jej różnorodnych przejawach, jak i środowiska tańca. Chcielibyśmy, aby ten trzyletni cykl został utrzymany, a okres pomiędzy poszczególnymi Kongresami był wypełniony działaniami na rzecz realizacji postulatów wskazanych przez środowisko. Efektywność tych działań powinna być monitorowana na bieżąco i w zależności od oceny sytuacji powinny one być kontynuowane, wzmacniane bądź modyfikowane. Kolejne Kongresy powinny stać się swoistymi „punktami kontrolnymi” zmian zachodzących w środowisku tańca i tak jak dotychczas – być przestrzenią dyskusji i wypracowywania rozwiązań.

Czy w ciągu niecałych 3 lat da się już zauważyć zmiany systemowe, jakie zaszły na polu tańca?

Nie, takich zmian systemowych nie da się do końca ocenić całościowo zwłaszcza w sytuacji, kiedy warunki funkcjonowania uległy radykalnym zmianom z powodów, o których wspomniałem powyżej, natomiast możliwa jest cząstkowa ewaluacja dotychczas podjętych działań systemowych na poszczególnych polach.

Po raz pierwszy Kongres Tańca zagości poza Warszawą, w Katowicach, które są kulturalnym centrum Śląska. W regionie działają także dwa wydziały tańca na wyższych uczelniach (filia AST w Krakowie, z siedzibą w Bytomiu, Akademia Muzyczna w Katowicach). Jaka była motywacja tej zmiany lokalizacji i czy odtąd Kongres będzie miał już charakter mobilny, „lotny”?

Wybór Katowic na miejsce organizacji Kongresu jest wyrazem docenienia potencjału Śląska w zakresie tańca, tak w wymiarze historycznym, jak współczesnym, jego bogactwa form, stylów, które znajdują wyraz w działalności tak wielu instytucji i organizacji jak Opera Śląska, Teatr Tańca „ROZBARK,” Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk”, Teatr Rozrywki w Chorzowie, Ogólnokształcąca Szkoła Baletowa w Bytomiu, a także wspomniane dwa wydziały tańca na wyższych uczelniach. Całe to bogactwo i potencjał pokażemy podczas poprzedzającego Kongres Śląskiego Dnia Tańca.

Chcielibyśmy, aby kolejne Kongresy odbywały się w ośrodkach ważnych dla polskiego tańca – aby decyzje o tym, gdzie będą się odbywały, były wyrazem docenienia ich potencjału i okazją do zaprezentowania i promowania ich dorobku.

Wydarzenie różni się od poprzednich w kontekście programu i uczestników, w jaki sposób była wypracowywana jego nowa formuła? Jakie główne cele przyświecają tej edycji Kongresu Tańca?

Nie mam wrażenia, aby obecny Kongres znacząco różnił się od poprzednich, w których miałem zaszczyt brać udział. Jego program został wypracowany na drodze konsultacji ze środowiskiem, a paneliści wybrani za pomocą demokratycznych procedur. Wzmocniliśmy może jedynie ten aspekt przedstawicielstwa, kierując prośbę o wskazanie ekspertów do organizacji i instytucji z jednej strony reprezentatywnych dla środowiska tańca,  a z drugiej – ważnych i istotnych dla jego funkcjonowania i rozwoju tańca w Polsce. Z myślą o artystach i twórcach niezależnych rozszerzyliśmy tę formułę o nabór panelistów poprzez open call.

Głównym celem Kongresu jest oddanie głosu środowisku tańca, zdiagnozowanie w otwartej dyskusji wyzwań przed nim stojących i wypracowanie realnych rozwiązań w różnych obszarach związanych z tańcem.

Opracowanie: redakcja taniecPOLSKA.pl

Organizatorem III Kongresu Tańca jest Narodowy Instytut Muzyki i Tańca, wydarzenie finansowane z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Partnerem wydarzenia jest Muzeum Śląskie w Katowicach.

Patronat Honorowy nad III Kongresem Tańca objęli:
Wiceprezes Rady Ministrów, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotr Gliński
Marszałek Województwa Śląskiego Jakub Chełstowski