Ziuta Buczyńska (właśc. Józefa Buczyńska) – tancerka, choreografka, pedagożka tańca i działaczka na rzecz kultury. Uznawana za jedną z najwybitniejszych indywidualności artystycznych polskiego tańca estradowego lat trzydziestych, ceniona także za umiejętności aktorskie i wykonania stylizacji tańców ludowych.
Urodziła się 13 marca 1910 roku. W latach 1928–1934 uczyła się w Szkole Rytmiki i Plastyki Janiny Mieczyńskiej. Brała udział w występach zespołu szkolnego Mieczyńskiej jako solistka. Już w trakcie edukacji, w 1933 roku, zdobyła nagrodę w Międzynarodowym Konkursie Tańca Artystycznego w Warszawie za najlepsze wykonanie tańców ludowych (wykonanie oberka do muz. Romana Statkowskiego, walca Isaaka Albéniza i tańca Wilkensa). Rok później otrzymała pierwszą nagrodę dla najlepszej solistki za prezentację choreografii Niepotrzebne dziecko, Taniec chłopski, Światowid oraz krakowiaka i kujawiaka na II Międzynarodowym Konkursie Tańca Artystycznego we Wiedniu. To zwycięstwo utwierdziło jej pozycję jako wybitnej tancerki estradowej i otworzyło drogę do dalszych sukcesów.
W 1935 roku przebywała na stypendium tanecznym w Günter Schule w Monachium, pobierała też prywatne lekcje u Willi Godlewskiej. Naukę tańca klasycznego kontynuowała pod okiem Zygmunta Dąbrowskiego, Leona Wójcikowskiego i Jana Cieplińskiego. Uczyła się także tańca wyrazistego, którym wzbogacała swoją technikę.
W 1936 roku zdobyła nagrodę na Letniej Olimpiadzie Tanecznej w Berlinie, gdzie zaprezentowała Krakowiaka, Kujawiaka, Robotnicę, Niepotrzebne dziecko. Znalazła się wśród sześciu sklasyfikowanych ex aequo najlepszych solistów świata (obok Haralda Kreutzberga, Gret Palucci i Mii Slavenskiej. Przez kolejne trzy lata występowała w kraju i zagranicą, reprezentując polską sztukę tańca w Niemczech, Szwecji (1936), Francji, Jugosławii, Czechach, na Węgrzech (1937), Litwie, Łotwie i we Włoszech (1939). Tournée odbywała m.in. jako członkini pierwszej grupy tancerzy Baletu Warszawskiego, założonego przez Jana Cieplińskiego. W latach 1938–1939 współpracowała także z Teatrem Wielkim w Warszawie. Oprócz kariery scenicznej, pracowała jako pedagożka w Szkole Rytmiki i Tańca Artystycznego Janiny Mieczyńskiej.
Podczas II wojny światowej występowała w warszawskich teatrach rewiowych Złoty Ul i Nowości. Po wojnie wróciła do rodzinnych Siedlec. Tam pracowała jako nauczycielka w domu kultury oraz choreografka Zespołu Pieśni i Tańca „Podlasie” (który założyła w 1962 roku wraz z Konstantym Domagałą i Ireną Gawryjołek). Jednocześnie występowała jako solistka, tańcząc zarówno na scenie siedleckiej, jak i jeżdżąc po Polsce.
Buczyńska rozwinęła indywidualny styl tańca, który nazywano plastyczno-charakterystycznym. W repertuarze miała różne odmiany tańca, szczególnie wyróżniała się jednak w tańcu ludowym, do którego sama tworzyła układy i projektowała kostiumy. Zdaniem Ostrowskiego-Naumoffa, zapoczątkowała ona okres udanego krzewienia polskiego folkloru. Dzięki jej sugestywnym, wyrazistym i pełnym wdzięku, a jednocześnie werwy, układom i ich wykonaniom, stylizowane polskie tańce ludowe zyskały rozgłos w Europie końca lat 30. XX wieku.
Do najbardziej znanych choreografii jej autorstwa można zaliczyć: Niepotrzebne dziecko, Robotnica, Księga dżungli, Suita dziecięca, Studium skoczne, Taniec z kwiatkiem, Walc wiedeński, Kaprys, Ballada rycerska, Galop, Świąteczny dzień, Sztajerek.
W 1977 roku otrzymała tytuł Honorowego Obywatela Miasta Siedlce, a w 1997 roku – odznakę „Zasłużony Działacz Kultury” i Medal 200-lecia Baletu Polskiego.
W 1998 roku otrzymała z rąk Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prestiżowe wyróżnienie „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. W 2002 roku Związek Artystów Scen Polskich nadał jej godność zasłużonego członka ZASP.
Zmarła 8 grudnia 2002 roku. Została pochowana na Cmentarzu Centralnym w Siedlcach.
Jedna z ulic w Siedlcach nosi jej imię.
Źródła:
Encyklopedia Teatru Polskiego, hasło: Józefa Buczyńska, https://encyklopediateatru.pl/osoby/57995/ziuta-buczynska, [ostatni dostęp: 10.03.2025].
Bożena Mamontowicz-Łojek, Terpsychora i lekkie muzy, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1972.
Małgorzta Lejko i Joanna Szymajda (red.), Słownik tańca współczesnego, hasło: Buczyńska Ziuta, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2022.
Słownik biograficzny Południowego Podlasia i Wschodniego Mazowsza, hasło: Buczyńska Józefa, https://slownik-biograficzny.uws.edu.pl/slownik/337-buczynska-jozefa-1910-2002-tancerka-pedagog-ambasador-polskiej-kultury-tanecznej-honorowy-obywatel-miasta-siedlce [ostatni dostęp: 10.03.2025].
Wikipedia, hasło: Ziuta Buczyńska, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ziuta Buczyńska [ostatni dostęp: 10.03.2025].
Ziuta Buczyńska. Fotografia sytuacyjna wykonana w atelier (w tańcu „Robotnica”, który wykonała na Letnich Igrzyskach Olimpijskich w 1936 w Berlinie), fot. NAC, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11734-2
Ziuta Buczyńska, 1938, fot. NAC, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11733-3
Ziuta Buczyńska, 1938, fot. NAC, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11733-2
Opis obrazu: Ziuta Buczyńska, tancerka. Fotografia sytuacyjna wykonana w atelier (w tańcu „Paź”), 1938, fot. NAC, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11729-1
Opis obrazu: Ziuta Buczyńska, tancerka. Fotografia sytuacyjna wykonana w atelier (w tańcu „Galop”), fot. NAC, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11730-2
Ziuta Buczyńska, tancerka. Fotografia sytuacyjna wykonana w atelier (w tańcu tańca „Księga dżungli”), 1937, fot. NAC, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11728-3
Ziuta Buczyńska, tancerka. Fotografia sytuacyjna wykonana w atelier (w tańcu „Księga dżungli”), 1937, fot. NAC, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11728-3
Ziuta Buczyńska. Fotografia sytuacyjna wykonana w atelier („Krakowiak”), 1936, fot. NAC, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11731
Ziuta Buczyńska, tancerka. Fotografia sytuacyjna wykonana w atelier (w tańcu „Krakowiak”), 1936, fot. NAC, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11732-5
Ziuta Buczyńska, tancerka. Fotografia sytuacyjna wykonana w atelier (w tańcu „Kujawiak”),1936, fot. NAC, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11732-8
Ziuta Buczyńska, tancerka. Fotografia sytuacyjna wykonana w atelier (podczas tańca), 1936, fot. NAC, Zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, sygn. 1-K-11732-1
