Czy queer tango może zmienić świat?

W poprzednich felietonach śledziłam stereotypowe wyobrażenia dotyczące płci, którym dajemy wyraz w tańcu i postawach wobec niego. Jeśli – znów grubo upraszczając – mężczyzna jest racjonalnością i intelektem, a kobieta – ciałem i emocjami, to w konsekwencji taniec, jako cielesna ekspresja emocji (tautologia zamierzona), będzie uznawany za sztukę „kobiecą”, a co za tym idzie, dla mężczyzny w patriarchalnym i heteronormatywnym reżimie, w jakim żyjemy, będzie niósł niebezpieczeństwo feminizacji i posądzenia o homoseksualizm^[1]. Narodzone w kręgu kultury latynoamerykańskiej kubańska salsa czy tango argentyńskie, z dominującą pozycją mężczyzny, prowadzącego, decydującego o krokach partnerki i biorącego odpowiedzialność za jej bezpieczeństwo, rzucają – rzecz jasna – wyzwanie temu stereotypowi. Niemniej ów naddatek męskości i stylizowanej agresji (jeśli to dobre słowo), jaki śledziliśmy przy okazji filmu Tango libre i wspaniałej kreacji Chicho Frumboli, pokazuje, jak silnymi zabezpieczeniami ta męska rola w tańcu jest obwarowana. Jeśli już mężczyzna wkracza na parkiet taneczny, musi być „supersamcem” – że pozwolę sobie na kolokwializm. Tak, żeby jego męskości nie można było zakwestionować. Tym samym salsa czy tango byłyby konserwatywnymi gatunkami, utwierdzającymi stereotypowe wyobrażenia na temat płci, a każda przetańczona piosenka czy tanda^[2] – Butlerowskim genderowym performansem^[3].

Ale jeśli już jesteśmy przy Judith Butler, to spróbujmy poszukać w tańcu tych subwersywnych momentów, które interesują ją najbardziej. Które, kwestionując ów heteronormatywny system, niosą nadzieję na zmianę społeczną.

Czy ruch queer tango należy do zjawisk, które taką zmianę mogą przynieść?

„Brak jednoznacznego podziału na role, oraz propagowana atmosfera otwartości, zarówno na drugiego człowieka, jak i na eksplorację nowych aspektów tanecznych, spowodowała, że początkowo niewielka grupa osób, stworzyła zauważalną uznawaną, i dla wielu tradycyjnych tancerzy inspirującą społeczność taneczną. W Buenos Aires pojawiły się wówczas queer milongi, czyli tangowe potańcówki, gdzie każdy mógł zatańczyć niezależnie w dowolnej roli. […]  Queer tango wciąż jest w dużej mierze tworzone i przeznaczone dla osób ze środowiska LGBTQiA, ale jest otwarte na tancerzy heteroseksualnych, którzy chcą tańczyć w obu rolach lub z jakiegokolwiek innego powodu wybierają tango w mniej tradycyjnej formule”^[4] – tak definiują swoją działalność twórcy warszawskiej szkoły queer tanga. Pierwsze w Polsce regularne zajęcia z queer tanga prowadzi od pięciu lat para poznańskich tancerzy – Tomasz Sępowicz i Dawid Bielach^[5], a w sierpniu tego roku w Warszawie odbył się pierwszy polski maraton queer tanga^[6], co w tak konserwatywnym kraju jak Polska i dość konserwatywnym tangowym środowisku, wydaje mi się wydarzeniem przełomowym.

Queer tango czerpie inspirację z teorii queer. Jeśli ta ostatnia łączy refleksję nad płcią, seksualnością i tożsamością psychoseksualną z aktywizmem, podobnie jest w przypadku ruchu queer tanga: tworzenie inkluzywnego środowiska tanecznego, odrzucenie opresyjnych dla niektórych konwencji i okołotanecznych rytuałów, poszukiwanie włączającego języka i nowych sposobów nauczania, jest dla aktywistów ruchu świadomym politycznym gestem^[7]. Mariana Docampo, argentyńska tancerka, nauczycielka i badaczka tanga, a także organizatorka i gospodyni znanych queerowych milong w Buenos Aires, w swoim manifeście z 2005 roku pisała: „Użycie słowa ≪queer≫ w celu autodefinicji jest równoznaczne z przejęciem tego terminu, nadaniem mu nowych znaczeń i zneutralizowaniem w ten sposób pejoratywnych konotacji, co prowadzi do odwrócenia struktury”^[8]. Ponieważ ten termin, jej zdaniem, może obejmować „wszystko, co niestandardowe”, każdego i wszystkich, w całej naszej różnorodności,  bez konieczności wpasowywania kogokolwiek w stabilny, tradycyjny porządek.

Ta „niestandardowość” queer tanga, zdaniem Raya Batchelora, brytyjskiego tancerza, aktywisty i zarazem historyka ruchu, obejmuje taniec w jednopłciowych parach^[9]; kobiety, które prowadzą; mężczyzn, którzy podążają; kobiety, które prowadzą mężczyzn; zamianę ról w tańcu; systematyczne kwestionowanie ról genderowych i tożsamości seksualnych oraz świadomość społecznego i politycznego wymiaru tańca^[10].

Na milongach i pokazach można zatem zobaczyć różne strategie: zabawę binarnością ról^[11] – zarówno genderowych, jak tanecznych, wymazywanie różnic albo ich teatralizowanie^[12]. Zdarza się, że w tej zabawie biorą udział buty do tańca na wysokim obcasie:  kobiety często prowadzą w butach na płaskiej podeszwie^[13] (co ułatwia wymaganą w prowadzeniu stabilizację i uziemienie), z kolei mężczyźni czasem tańczą w szpilkach^[14], co przywołuje skojarzenie z drag shows, którym przyglądała się Judith Butler. Jeden z moich znajomych tancerzy i nauczycieli queer tanga, reklamuje swoje zajęcia hasłem „Double Role – Double Fun” („Podwójna rola, podwójna frajda!”).

Dla Judith Butler przedstawienia drag, stawiające pod znakiem zapytania nasze genderowe role, niosą potencjał zmiany. Docampo uważa, że „tango należy rozumieć jako zjawisko kulturowe odzwierciedlające życie społeczne”^[15]. Queer tango poddaje refleksji relacje władzy w społeczeństwie – te odnoszące się do płci i seksualności, ale także te odnoszące się do klasy, narodowości, przynależności etnicznej i tak dalej. Jej zdaniem – sam fakt zaistnienia queer tanga „kwestionuje podstawy istniejącego systemu społecznego i stwarza możliwości nowych odczytań”, „queeruje” rzeczywistość. Ale być może jest także szansą na doświadczenie siebie inaczej, na przedefiniowanie swojego tańca i techniki tanecznej, ciała i psychoseksualnej tożsamości.

Przypisy

^[1] Vide Maxine Leeds Craig, Sorry I Don’t Dance. Why Men Refuse to Move, Oxford University Press, Oxford – New York 2014.

^[2] Tanda to zestaw 3–4 tang, utrzymanych w tym samym charakterze, tańczonych w trakcie milongi, czyli tangowej potańcówki. Prowadzący zaprasza partnerkę nie do pojedynczego utworu, ale do całej tandy.

^[3] „Jeśli jednak atrybuty płci nie są ekspresywne, ale performatywne – pisze Butler – to atrybuty te skutecznie konstytuują tożsamość, którą jakoby miały jedynie wyrażać czy odsłaniać. Różnica między ekspresją a performatywnością jest kluczowa. Jeśli atrybuty i działania płci kulturowej, różne sposoby, dzięki którym ciało pokazuje lub produkuje swoje kulturowe znaczenia, są performatywne, to znaczy, że nie ma żadnej pretożsamości wyznaczającej miary działań czy atrybutów. W konsekwencji nie ma ani prawdziwych, ani fałszywych, ani rzeczywistych, ani wypaczonych działań płci kulturowej; ujawnia się też znaczenie postulatu prawdziwej tożsamości płciowej jako fikcji regulatywnej”. Judith Butler, Zapis na ciele, performatywna wywrotowość, przeł. Iwona Kurz, „Dialog” 2003 nr 10, s, 106.

^[4] Vide https://www.queertangowarsaw.pl/?fbclid=IwAR1u6fheMs06hJGmczb4d34ivCb4NiZX7cJfJcTyGJZbmxBjhMqOppQgQZ0 [ostatni dostęp: 1 grudnia 2023].

^[5] Vide https://queertango.pl/ [ostatni dostęp: 1 grudnia 2023]

^[6] Vide https://www.queertangomarathon.pl/index.html [ostatni dostęp: 1 grudnia 2023]

^[7] Vide Mercedes Liska, Argentine Queer Tango. Dance and Sexuality Politics in Buenos Aires, trans. Peggy Westwell and Pablo Vila, Lexington Books, Lanham – Boulder – New York – London 2017.

^[8] Mariana Docampo, Tango Queer, w: Queer Tango Book. Ideas, Images and Inspiration in the 21st Century, ed. Birthe Havmoeller, Ray Batchelor and Olaya Aramo, Oreertangobook.org, [b. m.] 2015, s. 14.

^[9] Jak z kolei zauważa Mariana Docampo, ponieważ w swoich początkach tango bywało tańczone w męskich parach, to dobrze się w argentyńskiej tradycji odnajduje. Prawdziwie subwersywne jest, w jej opinii, tango tańczone przez dwie kobiety. Ibidem, s. 16.

^[10] Ray Batchelor, Queer Tango Politics: or Why I Think as I Do, A Queer Tango Project Publication, [b. m.] 2023., s. 19-20.

^[11] https://youtu.be/_asXSQ6Ql24?si=3Sk-y65SxBR386M6 [ostatni dostęp: 1 grudnia 2023].

^[12]  https://youtu.be/iUxMDeELSfM?si=wBLAx_8lTHMVbbse [ostatni dostęp: 1 grudnia 2023].

^[13]  https://youtu.be/QQG3lJC3nas?si=8YGUVpIawMCOrZr3 [ostatni dostęp: 1 grudnia 2023].

^[14] https://youtu.be/6k_px_ykADI?si=k3ZvUqMZR_3axAO0 [ostatni dostęp: 1 grudnia 2023].

^[15] Mariana Docampo, Tango Queer, op. cit. s. 18.