Naga i niepełnosprawna: ciało jako obraz siły i piękna

Istnieje długa tradycja używania nagości jako narzędzia wywoływania szoku, pokazywania słabości, prawdy oraz wyrażania siebie przez artystów i performerów. Wystawienie ciała na widok publiczny ukazuje to, co zazwyczaj jest ukryte, wykorzystuje dosłowność i intymność, aby zwrócić uwagę oglądających na proces konstruowania znaczenia. Podglądacze, widzowie, obserwatorzy nie są wcale tak niewinnie bierni, jak kiedyś zwykło się uważać.

W sytuacji, kiedy obrazy normatywnych ciał są najczęściej oglądanymi w mediach głównego nurtu, jak artyści z niepełnosprawnością korzystają z atrybutów nagości w wywrotowy i radykalny sposób? Jak zmienia się odbiór publiczności w zależności od tego, czy nagie ciało artysty na scenie jest ciałem osoby z niepełnosprawnością lub nie?

Diana Bastos Niepce jest portugalską tancerką i twórczynią z niepełnosprawnością, która często eksperymentuje z nagą formą w podwójnym znaczeniu – jako metodą tworzenia i jako artystyczną treścią. W poniższym tekście Diana opowiada o warstwach znaczeń obecnych w jej twórczości:

„Kiedy tancerka widzi siebie na wózku inwalidzkim, jest w tym obrazie zarówno fatum, jak i coś cudownego. Jest w nim fatum w tym sensie, że artystka zmuszona jest do zmierzenia się z kruchością własnego ciała i z przekonaniem, że wydawało się ono przeznaczone do poruszania tylko w określony sposób. Ale równocześnie ten obraz wydaje się cudowny, bo na nowo określa coś tak trywialnego jak chodzenie jako akt wspaniały. Kiedy obserwujemy tę historię z zewnątrz, mierzymy się z naszymi największymi wewnętrznymi lękami, bez względu na to, że jest to moja historia.

Mój związek z ciałem jest jak poezja – pełen pięknych i okrutnych krajobrazów. Nie zawsze jednak miałam tę płynność pojęciową; burzliwa relacja pomiędzy miłością do siebie samego i tym, w jaki sposób odnosimy się sami do siebie, to jest to, co nas wyróżnia. Zrozumienie mojej fizyczności zajęło mi dużo czasu i dokonało się, gruntownie, w momencie, kiedy poczułam, że moje ciało przestało mnie rozumieć.

W mojej praktyce artystycznej łączę nagość z koncepcją opuszczenia ciała. To jest tak, jakbym poprzez pokazywanie swojej skóry była bliżej boskości i stawała się innym, wyższym bytem. W moim odczuciu, doświadczenie rozbierania się zmusza nas do pochylenia się nad zagadkami życia i fizycznymi ograniczeniami.

W nazistowskich obozach koncentracyjnych akt rozbierania umacniał siłę tych, którzy wydawali rozkazy i kruchość tych, którym kazano się rozebrać. Posługiwanie się nagim ciałem jest historycznie naznaczone walką o władzę, w szczególności dotyczy to ciała kobiecego. Jako performerka, tancerka i choreografka, przejmuję tę kontrolę i używam ciała jako narzędzia siły. Odsłaniając ciało, jestem zmuszona kontemplować fizyczną formę z jej wszystkimi wadami, ale kiedy wszystko jest obnażone, jedności i intymności nabierają nowego blasku. To tak, jakbym decydując się na obnażenie moich wad, zaczęła zamykać przepaść pomiędzy sobą a innymi.

Przez normatywne soczewki nagie ciała osób z niepełnosprawnością widziane są, między innymi, jako nieprzyzwoite, aseksualne. Ale dlaczego nagie ciało osoby z niepełnosprawnością ma być bardziej szokujące niż ciało osoby bez niepełnosprawności? Element szoku ma oczywisty związek z tym, w jaki sposób społeczeństwo patrzy na osoby z niepełnosprawnością, bo przecież forma nagiego ludzkiego ciała była szeroko używana w wielu dominujących tradycjach artystycznych. Podejmując ten temat, jednym z ćwiczeń które wykorzystuję w mojej praktyce, jest doświadczenie aktu rozbierania się i ubierania przez ponad 20 minut. Stwarza ono poczucie obnażenia, jest rodzajem prowokacji, która odsłania różnice między nami w surowy, ale jednocześnie piękny sposób.

Moje ciało wtedy i moje ciało teraz posługują się zupełnie innymi tanecznymi językami. Ta różnica dotyczy zarówno samego ruchu, jak również możliwości prowokowania zmiany perspektywy wśród publiczności. Postrzeganie ciała jako maszyny, której ruchy technicznie ukształtowały mnie na długi czas, przestało mnie interesować. Przeszłam metamorfozę i poprzez dzielenie się ciałem z publicznością, rozszerzam proces tej zmiany. Poprzez odsłonięcie ciała szukam sposobu na podkreślenie jego dziwności i zdjęcie z niego piętna tabu. Wskazywanie i eksponowanie tych barier, które usztywniają społeczne normy jest częścią mojego twórczego procesu.

W sytuacji, kiedy jedynie normatywne ciała pokazywane są na scenach, ekranach, w teatrach i w szeroko pojętej kulturze, dochodzi do istotnego zawężenia obszaru naszej egzystencji. Kiedy eksponowane ciała są estetycznymi i technicznymi replikami siebie samych, poszerza się faszystowska perspektywa widzenia formy fizycznej. To jest akt, który ogranicza nas wszystkich.

Nie jesteśmy wszyscy tacy sami – artyści z niepełnosprawnością są tego bardzo świadomi. Tak długo, jak nienormatywne ciała będą ukryte, nagość będzie ważnym narzędziem w konfrontacji z obszarami skupiającymi siłę i władzę w społeczeństwie. Kwestionowanie norm, zadawanie pytań, robienie zamieszania, wywoływanie niepokoju to z natury działania ryzykowne, ale jedyne, jakie znam.”

***

Ten artykuł został zamówiony przez Europe Beyond Access, którego kluczowym partnerem w Polsce jest British Council.

British Council współpracuje z Instytutem Muzyki i Tańca, Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego oraz Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, aby rozpowszechniać idee Europe Beyond Access w Polsce.

http://europebeyondaccess.com/

https://www.producoesindependentes.pt/artistas/diana-niepce/

http://aniepce.com

Polecamy także lekturę drugiego tekstu Diany Bastos Niepce Z Portugalii do Polski: podróż do Warszawy w ramach międzynarodowej rezydencji dla artystów z niepełnosprawnością