Wstęp do spisu dzieł tanecznych zaprezentowanych na festiwalu „Warszawska Jesień” w latach 1956-2018

Poszukując informacji na temat przestrzeni prezentacji sztuki tańca i choreografii w XX wieku, natrafiłam na artykuły omawiające występy artystów tańca na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”. Nie znalazłam jednak wyczerpującego opracowania na temat obecności tańca podczas festiwalu, a jedynie pojedyncze, rozproszone materiały dokumentujące ten fakt, dlatego też zdecydowałam się rozpocząć kwerendę. W toku prac badawczych powstał spis[1] dzieł tanecznych zaprezentowanych na festiwalu w latach 1956-2018. Chronologicznie uporządkowany indeks stanowi zarówno część główną pracy magisterskiej (Zuzanna Kupidura, Taniec na festiwalu „Warszawska Jesień” w latach 1956–2018, niepublikowana praca magisterska, UMFC, Warszawa 2019)[2], jak i uzupełnienie artykułu opublikowanego w XXII tomie czasopisma „Studia Choreologica” (Zuzanna Kupidura, Taniec na festiwalu „Warszawska Jesień” w latach 1956–2018, „Studia Choreologica” 2021, vol. XXII, s. 373-390)[3].

W trakcie 61 edycji festiwalu przedstawiono łącznie 95 dzieł sklasyfikowanych przeze mnie jako „taneczne” (czyli takie, w których taniec stanowił co najmniej część składową lub takie, w powstanie których zaangażowany był choreograf). „Warszawska Jesień” stała się więc platformą cyklicznej prezentacji tańca. Wystawiano kompozycje o różnych formach mieszczące się w takich kategoriach jak: dzieło choreograficzne baletowe, opera, dzieło choreograficzne pozabaletowe, forma synkretyczna czy utwór muzyczno-taneczny. Prawie połowę wszystkich prezentowanych realizacji stanowiły prawykonania i pierwsze wykonania utworów zagranicznych w Polsce. Goszczono artystów tańca z kilkunastu krajów Europy, z Ameryki Północnej i Południowej oraz z Azji, a także rodzimych twórców z wielu ośrodków w Polsce. Festiwal jest źródłem informacji, bowiem podczas każdej edycji popularyzuje wiedzę o nowych zjawiskach w sztuce. „Warszawska Jesień” to również przestrzeń wymiany poglądów, wnikliwych obserwacji i wzajemnych inspiracji. Z perspektywy choreologa natomiast stanowi cenny materiał dokumentacyjny, gdyż pozwala prześledzić rozwój sztuki tańca i choreografii w Polsce i na świecie.

Spis – materiał źródłowy i zawartość

Spis obejmuje dzieła sklasyfikowane jako „taneczne”[4], które prezentowane były podczas 61 edycji festiwalu. Perspektywa retrospektywna pozwoliła na ocenę źródeł, skonfrontowanie ich z powstałymi opracowaniami i dokonanie selekcji materiału poznawczego. Za podstawowy materiał źródłowy obrałam książki programowe festiwalu publikowane corocznie (łącznie w liczbie 61), zawierające szczegółowe informacje nt. wydarzeń „Warszawskiej Jesieni”, twórców, wykonawców i prezentowanych dzieł. Ponadto materiał uzupełniający (pozwalający na krytyczne spojrzenie) stanowiły:

• Indeks WJ 1956–2017. Kompozytorzy, utwory, wykonawcy 1956–2017 udostępniony na oficjalnej stronie Festiwalu[5];
• kalendarium, indeksy i fotografie zamieszczone w książce Warszawska Jesień autorstwa Tadeusza Kaczyńskiego i Andrzeja Zborskiego[6];
• publikacja Krzysztofa Baculewskiego: Warszawska Jesień. Kalendarium subiektywne pięćdziesięciu festiwali[7];
• oficjalna strona internetowa Festiwalu[8];
• oficjalne strony internetowe instytucji kultury (teatry, opery, filharmonie itp.), w tym Archiwum Teatru Wielkiego – Opery Narodowej[9] oraz Cyfrowe Muzeum Teatru Wielkiego w Łodzi[10];
• elektroniczna Encyklopedia Teatru Polskiego[11];
• kalendarium twórczości Janiny Jarzynówny-Sobczak zamieszczone w książce Barbary Kanold Rozmowy o tańcu[12] oraz w czasopiśmie „Taniec”[13];
• oficjalne strony internetowe zespołów i twórców;
• wywiady z artystami i recenzje zamieszczane w prasie.

Spis dostępny jest w dwóch formatach – pliku PDF (w którym informacje szczegółowe podane są w zwartej wizualnie, czytelnej formie) oraz pliku Excel (który umożliwia przeszukiwanie i sortowanie danych). Na sporządzony spis składa się 95 pozycji, których opisy zawierają następujące dane: tytuł dzieła, typ dzieła, imiona i nazwiska twórców/realizatorów (choreografia, inscenizacja, reżyseria, libretto, muzyka, kierownictwo muzyczne, scenografia, kostiumy, światło), tytuł utworu muzycznego[14], nazwę zespołu, imiona i nazwiska solistów (tancerzy, muzyków i innych)[15], rok premiery[16] oraz informacje dotyczące prezentacji dzieła na „Warszawskiej Jesieni” (miejsce, dzień i miesiąc, rok, prawykonanie/pierwsze wykonanie w Polsce,). Dodatkowo przy kilku pozycjach zamieszczona jest informacja o wystawieniu dzieła w ramach imprez towarzyszących „Warszawskiej Jesieni” lub „Małej Warszawskiej Jesieni”. W sytuacji, gdy nie podano osobnej funkcji choreografa, a w danej produkcji występował tancerz (odpowiedzialny za warstwę choreograficzną) dopisano jego nazwisko w nawiasie kwadratowym[17]. Objaśnienia użytych w spisie skrótów zamieszczone zostały wewnątrz plików (plik PDF – s. 1-2; plik Excel – arkusz „Skróty”). Treść przypisów w pliku Excel znajduje się w osobnym arkuszu.

Szczegółowy opis wyników badań znaleźć można w załączonej do niniejszego tekstu pełnej wersji artykułu. Analiza obejmuje liczbę, typ[18] i status[19] dzieł, a także udział polskich i zagranicznych choreografów w omawianych produkcjach artystycznych. W tekście poruszona zostaje także kwestia znaczenia wydarzeń festiwalowych dla środowiska tanecznego w Polsce.

Pliki do pobrania:

***

[1] Początkowo używałam nazwy „katalog”.
[2] Praca napisana pod kierunkiem prof. Ewy Wycichowskiej.
[3] Tekst całego artykułu można znaleźć również w plikach do pobrania.
^[4] Używanie przeze mnie pojęcia dzieło „taneczne” (np. w odniesieniu do dzieła operowego) będzie dość oczywistym nadużyciem. Chciałabym jednak pozostać przy definicji – zamieszczonej powyżej – którą stworzyłam na potrzeby omawianych badań, celem uproszczenia i ujednolicenia nazwy tworzonego zbioru. Kluczem w procesie selekcji materiału poznawczego była dla mnie obecność elementów sztuki tańca i choreografii w kompozycjach (nawet w minimalnej ilości). Drugorzędną sprawą okazał się więc sam „typ” dzieła. Jednym z nadrzędnych celów mojej pracy było dokumentowanie każdej formy działalności choreograficznej (również, a może przede wszystkim na polu dzieł pozachoreograficznych – gdyż te mogą być częściej pomijane w dorobku choreografów).
^[5] Kazimierz Nowacki et al., Indeks WJ 1956–2017. Kompozytorzy, utwory, wykonawcy 1956–2017 [on-line], http://www.warszawska-jesien.art.pl/wj2018/o-festiwalu/do-pobrania-2018 (dostęp: 19 lipca 2019).
^[6] Tadeusz Kaczyński, Andrzej Zborski, Warszawska Jesień, Kraków 1983.
^[7] Krzysztof Baculewski, „Warszawska Jesień”. Kalendarium subiektywne pięćdziesięciu festiwali, Warszawa 2007.
^[8] Oficjalna strona internetowa Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” [on-line], https://warszawska-jesien.art.pl (dostęp: 13 sierpnia 2019).
^[9] Oficjalna strona internetowa Teatru Wielkiego – Opery Narodowej [on-line], https://archiwum.teatrwielki.pl/wyszukiwarka, (dostęp: 13 sierpnia 2019).
^[10] Cyfrowe Muzeum Teatru Wielkiego w Łodzi [on-line http://www.cyfrowemuzeum.operalodz.com/wfw/?lang=pl (dostęp: 13 sierpnia 2019).
^[11] Encyklopedia teatru polskiego [on-line], http://www.encyklopediateatru.pl/ (dostęp: 13 sierpnia 2019).
^[12] Barbara Kanold, Janina Jarzynówna-Sobczak, Rozmowy o tańcu, Gdańsk 2003.
^[13] Wanda Obniska, Małgorzata Komorowska, Janina Jarzynówna-Sobczak, „Taniec” 1977, s. 13–20.
^[14] Dane w kolumnie „tytuł utworu muzycznego” podane są tylko w przypadku, gdy różni się on od tytułu całego dzieła.
[15] W pliku PDF ze względu na zachowanie możliwie najbardziej zwartej wizualnie formy zawarte są informacje wyłącznie o solistach – tancerzach. Dane o pozostałych solistach umieszczone są w kolumnach „soliści – muzycy” i „soliści – inni” w pliku Excel.
^[16] Oznacza to rok pierwszego wykonania dzieła w danej inscenizacji poza festiwalem „Warszawska Jesień”. Informacje nt. roku premiery nie zawsze umieszczone były w książce programowej. Uzupełniłam te dane, do których udało mi się dotrzeć – nie każdy rekord zawiera jednak taką informację.
^[17] Wyjątek stanowią kompozycje Karlheinza Stockhausena, w których w nawiasie kwadratowym podałam nazwisko kompozytora, jako twórcy odpowiedzialnego za wszystkie warstwy produkcji.
[18] W spisie, w miejscach, gdzie podane są dane nt. typu dzieła, umieszczałam informacje o rodzaju dzieła, które znalazły się w programie (lub które odszukałam w pozostałych materiałach źródłowych). W celu przeprowadzenia analizy i pogrupowania wyników w pewne zbiory, wyróżniłam pięć kategorii: dzieła choreograficzne baletowe, dzieła choreograficzne pozabaletowe, opery, formy synkretyczne i utwory muzyczno-taneczne.
[19] Analiza dotyczy liczby dzieł posiadających status prawykonania, dzieła po raz pierwszy wykonanego w Polsce lub ponownego wykonania.