Janina Jarzynówna-Sobczak (ur. 28.01.1915 we Wiedniu; zm. 14.09. 2004 w Gdańsku) – choreograf, pedagog, tancerka. Była nazywana „Matką gdańskiego baletu” i pierwszym polskim choreografem tworzącym balet współczesny. Tańczyła i występowała od dziecka, a dyplom tancerza i pedagoga uzyskała w 1938 roku w Konserwatorium Tańca w Krakowie. Tam także została zaangażowana do Teatru im. Juliusza Słowackiego. W 1945 roku uzyskała dyplom aktorski ZASP. Szybko też swoją wizję tańca jako sztuki pełnej wyrazu i znaczeń teatralnych zaczęła przekazywać innym − już przed wojną rozpoczęła pracę pedagogiczną we własnej Szkole Tańca Artystycznego w Krakowie (1938-39 i 1945-46). Z powodów rodzinnych w 1946 roku przeniosła się do Gdańska, gdzie stała się inicjatorką działalności baletowej na Wybrzeżu. W 1946 na ulicy Jaśkowa Dolina 6 (dzisiaj 11) założyła Szkołę Tańca Artystycznego (zapisało się do niej 150 osób!!!), przekształconą z czasem w Państwowe Liceum Choreograficzne, a później − w Państwową Szkołę Baletową, której była dyrektorem artystycznym i pedagogiem. Od momentu powstania Państwowej Opery i Filharmonii Bałtyckiej w Gdańsku (od 19.04.1953 do 1976 roku) pracowała jako kierownik baletu i główny choreograf tego zespołu. Drugim etatowym choreografem był Zygmunt Kamiński, a jako asystenci choreografa pracowali m.in.: Jerzy Płachecki, Krystyna Gruszkówna, Bogusław Chojnacki, Elzbieta Haus – Bojcowa.
Choć Janina Jarzynówna-Sobczak realizowała także własne wersje baletów klasycznych, jako pierwsza w PRL udowodniła, iż taniec może być sztuką prawdziwie nowoczesną. Jej najsłynniejsze balety, takie jak Cudowny mandaryn, Tytania i osioł czy Niobe, przyciągały do Gdańska publiczność z całego kraju. Prezentowane były także na licznych festiwalach, m.in. Warszawskiej Jesieni (w latach 1958, 1960, 1963, 1968), Festiwalu Polskich Oper i Baletów w Poznaniu (1964), Łódzkich Spotkaniach Baletowych (1968, 1970, 1974). A także za granicą: Rostock – Festival Ostseewoche / Niemcy, tournée w Gruzińskiej Republice Ludowej” (1959).
W latach 1970 – 1975 Janina Jarzynówna-Sobczak zrealizowała wiele programów baletowych dla telewizji, kilka baletów zostało także sfilmowanych i dziś stanowią bezcenny zapis jej sztuki choreograficznej. Były to: trzy seriale baletowe dla TV – Balet (historia tańca), Balet polski (historia tańca w Polsce) i Teatr Ruchu (choreografie do muzyki Bairda, Pendereckiego, Góreckiego, Kilara, Serockiego i in).
W 2003 roku ukazała się książka Rozmowy o tańcu, w której Janina Jarzynówna-Sobczak opowiedziała o swoim baletowym życiu.
Sama artystka tak podsumowała własną pracę: „zaczęło się od neoklasyki, gdzie klasyczne formy uległy swobodnej modyfikacji, wynikającej z charakteru muzyki i tematu. Potem szukałam coraz bardziej radykalnych środków formalnych. Nastąpiło odkształcenie klasyki. Trudność polegała na tym, że nie było tu żadnych wzorców. Powstawał własny alfabet jako wynik głębokiego przekonania o konieczności pełnej humanizacji baletu, wyrażanej w każdym geście, każdym znaku tancerza”.
Opracowanie: Joanna Czajkowska.
Pełna wersja tekstu dostępna w dziale Teksty (Kategoria: Teksty własne):
