Bydgoszcz/Opera Nova: Karol Szymanowski „Stabat Mater. Harnasie” – chor. Robert Bondara

Słowa średniowiecznej sekwencji pasyjnej Stabat Mater służą za osnowę libretta: Szymanowski stworzył utwór na głosy solowe, orkiestrę i chór mieszany – ze śpiewakami i usytuowanymi wewnątrz akcji dramatycznej, niczym w tragedii greckiej. Tak też umiejscowił ich choreograf – wśród tancerzy odgrywających ponadczasową historię Matki, Syna, Czarnego, w otoczeniu tłumu, w jaki wciela się Balet Opery Nova. Zespół został tak poprowadzony, aby poprzez spokój i harmonię ruchu intensywniej zobrazować emocje, które towarzyszą człowiekowi, przeżywającemu stratę bliskiej  osoby. Tekst narzucił formę tańca oddającą żywe, realne ludzkie uczucia, mającą charakter modlitwy i refleksji religijnej. Zupełnie inna w wyrazie jest druga część baletowego wieczoru w Operze, którą wypełni muzyczny obraz Podhala i Tatr. Szymanowski intensywnie uczestniczył w życiu towarzysko-artystycznym Zakopanego. Stąd zrodził się pomysł stworzenia baletu-pantomimy Harnasie. Robert Bondara, wierny oryginalnemu librettu, przeniósł  ciężar spektaklu z ludowego kolorytu, przekształcił na  relacje społeczne i konflikty międzypokoleniowe  oglądane z dzisiejszej perspektywy.

Podczas pracy nad Stabat Mater Szymanowski użył tekstu współczesnego przekładu polskiego Józefa Jankowskiego, poza Polską utwór bywa też wykonywany z tekstem łacińskim. Pierwszy impuls do stworzenia dzieła inspirowanego rodzimym folklorem dał Szymanowskiemu kontakt z muzyką Strawińskiego i Baletami Diagilewa. Pomysł baletu skrystalizował się ostatecznie na góralskim weselu przyjaciół kompozytora, Rytardów. Szymanowski rewelacyjnie zastosował rodzaj stylizacji folkloru. Zawarł w Harnasiach cytaty aż dziewięciu melodii ludowych. Z góralskich są to tak znane, jak Hej, idem w las (w partyturze Marsz zbójnicki), W murowanej piwnicy (Taniec zbójnicki), Ja za wodom, Pocies, chłopcy, pocies bijać, i in., a także pieśń weselna Chmiel (w wersji instrumentalnej). Akcja jest symboliczna, postacie nie mają imion, występują Dziewczyna, Pasterz, Zbójnik. Prapremiera  odbyła się w roku 1935 w Pradze, w rok później wystawił Harnasie w Grand Opéra w Paryżu słynny tancerz i choreograf Serge Lifar. Był to niezwykły sukces kompozytora w niespełna rok przed śmiercią. Polska premiera sceniczna odbyła się w Teatrze Wielkim w Poznaniu w roku 1938, w tym samym roku Harnasie wystawiono w Warszawie.

Robert Bondara mówi o swojej choreografii do Stabat Mater:

Inscenizacja Stabat Mater nie będzie w swoim założeniu dosłownym zobrazowanie męki Chrystusa i cierpień Maryi, a raczej symbolicznym odwołaniem się do tych wydarzeń. Liczę, że przyjęcie takiego właśnie punktu widzenia wzbogaci możliwości interpretacji spektaklu, które pozwolą spojrzeć na Stabat Mater nie tylko z perspektywy Maryi opłakującej śmierć Jezusa Chrystusa, ale i Matki, która opłakuje śmierć własnego Syna. Mam nadzieję, że nadanie bardziej ludzkiego wymiaru tej historii poprzez jej uniwersalizm sprawi, że stanie się ona jeszcze bliższa widzom. Spektakl w swojej konstrukcji przyjmuje nieco atmosferę swoistego obrzędu, którego celem jest przywołanie i przeżycie dobrze znanych wydarzeń na nowo.

oraz o Harnasiach:

Od czasu premiery Harnasiów otaczająca nas rzeczywistość zmieniła się diametralnie. Trudno byłoby dziś na Podhalu znaleźć typowych zbójów jak z libretta. Folklor stracił też swój autentyzm – już nie jest naturalną częścią życia lokalnych społeczności, a przetworzony, stylizowany dostarcza jedynie rozrywki i nabiera charakteru dekoracyjnego przy okazji różnych okoliczności, jak np. ślubu w górskiej scenerii. Opracowując Harnasie, nie zakładałem wiernej rekonstrukcji spektaklu, której miarą doskonałości byłoby jak najwierniejsze i najbliższe oryginałowi odtworzenie dzieła. Drogą wielokrotnie bardziej atrakcyjną i ekscytującą wydało się pozostanie wiernym librettu i partyturze, ale odkrycie i położenie nacisku na te elementy, które nawet dziś pomimo upływu czasu są bliskie i zrozumiałe współczesnemu widzowi, przystają do rzeczywistości, w której żyje tu i teraz. Na dalszy plan został więc odsunięty ludowy koloryt ustępując miejsca na głębsze wniknięcie w osobowości postaci, ich rozterki, motywy, ale również relacje międzyludzkie i zależności społeczne, które niejednokrotnie wpływają na podejmowane decyzje. Mam nadzieję pozwoli to odnieść się silnie do uniwersalnego przesłania spektaklu, które sprawia, że Harnasie nie straciły nic ze swojej aktualności.

Do pobrania:

Więcej:

https://www.opera.bydgoszcz.pl/spektakle/balet-1/stabat-mater-harnasie.html

Realizatorzy:

inscenizacja i choreografia:  Robert Bondara

kierownictwo muzyczne: Maciej Figas

scenografia i kostiumy: Julia Skrzynecka

przygotowanie chóru: Henryk Wierzchoń

reżyseria świateł: Maciej Igielski

Premiera objęta została honorowym patronatem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

***

Robert Bondara – tancerz, choreograf i pedagog, artysta Polskiego Baletu Narodowego, absolwent Państwowej Szkoły Baletowej im. Feliksa Parnella w Łodzi, Uniwersytetu Muzycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie, z którym współpracuje obecnie jako wykładowca oraz studiów podyplomowych – managerów kultury w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Początkowo występował w Łódzkim Teatrze Muzycznym, a następnie przeniósł się do Teatru Wielkiego w Poznaniu. W 2005 roku dołączył do Baletu Teatru Wielkiego – Opery Narodowej, obecnie Polskiego Baletu Narodowego, a w 2008 roku rozpoczął współpracę z Warszawskim Teatrem Tańca Aleksandry Dziurosz. Jest laureatem II nagrody (pierwszej nie przyznano) oraz Nagrody Specjalnej Towarzystwa im. Witolda Lutosławskiego w Ogólnopolskim Konkursie Choreograficznym im. Bronisławy Niżyńskiej w Warszawie (2008), nagrody im. Jana Kiepury w kategorii Choreograf Roku 2011 w Polsce oraz finalistą XXVII i XXIX Międzynarodowego Konkursu dla Choreografów w Hanowerze (2013, 2015). Odznaczony Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2016)”. Uczestniczył w Warsztatach Choreograficznych Polskiego Baletu Narodowego przegotowując balety When You End and I Begin… do muzyki Pawła Szymańskiego (praca włączona potem do kameralnego repertuaru zespołu) The Garden’s Gates z muzyką Szabolcsa Esztényia,8m68 do muzyki Amona Tobina oraz Współczynnik przenikania, Czkawka do muzyki Michała Jacaszka i Take Me With You do muzyki Radiohead. W 2011 roku był gościem bydgoskiej Opery Nova, dla której zrealizował autorski spektakl baletowy Zniewolony umysł inspirowany książką Czesława Miłosza z muzyką Philipa Glassa i Wojciecha Kilara. W tym samym roku stworzył dla Polskiego Baletu Narodowego kolejny autorski spektakl Persona, do muzyki Aldony Nawrockiej, Arvo Pärta i Pawła Szymańskiego, a w 2013 odbyła sie prapremiera spektaklu zrealizowanego dla Litewskiego Narodowego Teatru Opery i Baletu w Wilnie pt. Čiurlionis. W 2014 roku przygotował dla baletu Opery Wrocławskiej spektakle Cudowny Mandaryn i Ognisty ptak. W tym samym roku zrealizował dla Polskiego Baletu Narodowego Nevermore…? zaprezentowany wraz z Mszą polową Jiří Kyliána i Zielonym stołem Kurta Joossa w spektaklu pt. 1914. Premiera odbyła się w ramach VI Dni Sztuki Tańca w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej w Warszawie. W 2016 zrealizował swoje choreografie m.in. dla zespołów Company E w Waszyngtonie i Kieleckiego Teatru Tańca. Jego choreografie były prezentowane m.in. na Ogólnopolskim Konkursie Baletowym w Gdańsku, Międzynarodowej Gali Gwiazd Baletu w Szczecinie, Festiwal Didura w Sanoku, XLIII Międzynarodowym Festiwalu Tańca w Kuopio, w moskiewskim Teatrze Bolszoj, w Bergen i Stavanger w Norwegii, Dance Salad Festival w Houston, The John F. Kennedy Center for the Performing Arts w Waszyngtonie, na Dancing Poznań – Festiwalu Teatrów Tańca w Poznaniu, Scenie Tańca Studio w Warszawie, oraz w programach II- VI Dni Sztuki Tańca w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej.