"Solaris / pejzaże, parafrazy"
W ramach Festiwalu Tańca Współczesnego SPACER 2019 Krakowskie Centrum Choreograficzne – Nowohuckie Centrum Kultury zaprasza na pokaz spektaklu Solaris / pejzaże, parafrazy Stanisława Bromboszcza, opartego na motywach powieści Solaris Stanisława Lema. Jest to kompozycja na dźwięki elektroniczne, projekcję wideo i ruch sceniczny.
O spektaklu:
Parafraza – według definicji słownika Polskiego Wydawnictwa Naukowego jest to „swobodna przeróbka utworu literackiego lub czyjejś wypowiedzi rozwijająca i modyfikująca treść pierwowzoru”. Termin ten funkcjonuje również w literaturze muzycznej. Kompozycja zwana parafrazą to według wyżej wspomnianego źródła „utwór instrumentalny w formie swobodnej fantazji na tematy z innych utworów muzycznych”. Technika parafrazy muzycznej ma długą tradycję. Można tu wymienić metodę komponowania stosowaną już w epoce wczesnego renesansu w mszach parafrazowanych Guillaume Dufay’a czy Josquin’a des Prez. Przykładem techniki tej mogą być również barokowe Estro Poetico Armonico: parafrasi sopra li salmi Benedetto Marcello i fortepianowe parafrazy koncertowe Franciszka Liszta powstałe w epoce romantyzmu. W percepcji tej formy muzycznej kluczową wydaje się sytuacja dialogu pomiędzy trzema stronami uczestniczącymi w wydarzeniu: odbiorcą, kompozytorem oraz twórcą utworu, którego motywy są wykorzystane w nowej kompozycji. Słuchacz rozpoznając fragmenty parafrazowanego dzieła śledzi myśl kompozytora, który zapożyczone tematy rozwija i przetwarza według własnej inwencji. Na czym polega technika parafrazy w prezentowanym spektaklu? Zastosowana jest ona na trzech poziomach.
Poziom pierwszy – fragmenty tekstu parafrazowanej powieści w warstwie dźwiękowej. Słowa są tu zarówno nośnikiem treści jak i dźwiękiem będącym budulcem myśli muzycznych. Ich znaczenie w polifonicznej fakturze może być mniej lub bardziej czytelne. Czytelność ta zależy również od stopnia przekształcenia barwy głosu nagranych osób czytających tekst. Korzystając z zarejestrowanych recytacji prozy Stanisława Lema rozwijałem sekwencje muzyczne stosując różne techniki przetworzeniowe.
Poziom drugi – fragmenty tekstu w warstwie wizualnej. Dzięki zastosowaniu ruchomej typografii zostały wyartykułowane wybrane słowa oraz zdania. Tworzą one zarówno ciąg sekwencji przekazujących treść, jak i narrację wizualną w której litera pełni funkcję znaku graficznego.
Na pierwszych dwóch poziomach zostały wykorzystane krótkie odcinki tekstu powieści mówiące o wzajemnej relacji jej bohaterów – Kelvina i Harey. Sentencje te opisują nieludzki wymiar ich sytuacji będącej efektem niepojętego działania oceanu Solaris.
Poziom trzeci – ruch sceniczny. Kompozycja choreograficzna jest inspirowana fragmentami powieści wykorzystanymi w emisji dźwiękowej i wizualnej. W głównych scenach tanecznych przedstawione są: proces odkrywania Harey (scena otwierająca spektakl), wzajemne zniewolenie (druga scena choreograficzna). Interpretacja ruchowa nie odnosi się bezpośrednio do szczegółów dzieła literackiego, lecz próbuje przedstawić relacje, które są udziałem bohaterów uwikłanych w tragiczną sytuację. W tym kontekście funkcję kompozycji choreograficznej w spektaklu można porównać do roli swobodnych fragmentów muzycznych w parafrazach koncertowych, gdzie liczne melodie i figuracje nie są motywami zapożyczonymi z parafrazowanego utworu, ale zbudowane są w oparciu o materiał dźwiękowy przekształcanej kompozycji.
Tytułowe pejzaże to opracowane w warstwie brzmieniowej i typograficznej opisy przyrody Solaris. Centralną częścią tego cyklu jest muzyczna interpretacja tekstu, w którym narrator dzieli się wrażeniami z obserwacji Symetriad – niezwykle skomplikowanych w swej strukturze tworów oceanu. Relacja ta była inspiracją do napisania utworu elektronicznego. W kompozycji tej ruch dźwięku w 12-kanałowej projekcji, następstwa harmoniczne, generowane brzmienia oraz nagrana recytacja tekstu tworzą formę całości. Opis Symatriady nawiązuje do głównego tematu powieści. Jednak w przeciwieństwie do poczucia klęski wynikającej z niemożności zrozumienia działań obcego człowiekowi w swej istocie oceanu, przekraczająca nasze możliwości pojmowania złożoność Symetriady wywołuje u jej obserwatora uczucia euforyczne. Wynikają one ze świadomości, że stojąc przed tym zadziwiającym konstruktem obserwujemy jedynie „…okruch procesu, drganie jednej struny w orkiestrze symfonicznej nadolbrzymów i mało tego, bo wiemy — ale tylko wiemy, nie pojmując — że równocześnie nad i pod nami, w strzelistych otchłaniach, poza granicami wzroku i wyobraźni zachodzą krocie i miliony równoczesnych przekształceń, powiązanych z sobą jak nuty matematycznym kontrapunktem.”
autor: Stanisław Bromboszcz
choreografia: Anna Kosiorowska
ruchoma typografia: Natalia Łajszczak, Maciej Połczyński
taniec: Zuzanna Kasprzyk, Piotr Stanek
multimedia, elektronika: Piotr Ceglarek, Przemysław Scheller, Stanisław Bromboszcz
Bilety online: https://biletyna.pl/event/index/?q=spacer
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury w ramach programu Zamówienia kompozytorskie, realizowanego przez Instytut Muzyki i Tańca.
