Warszawa/Festiwal Nowa Europa. Ucieczka do przodu: Jan Martens „każda próba skończy się zmiażdżonymi ciałami i roztrzaskanymi kośćmi”

Płatki śniegu, liście, ludzie, rośliny, krople deszczu, gwiazdy i molekuły wszystkie łączą się we wspólnoty. To co pojedyncze nie może naprawdę istnieć – Paula Gunn Allen, Grandmothers of the Light: A Medicine Woman’s Sourcebook

any attempt will end in crushed bodies and shattered bones to pierwsza choreografia Jana Martensa przygotowana w całości na dużą scenę. To spektakl o mocy, jaką ma wypadanie z rytmu w wykonaniu siedemnastoosobowego corps de ballet złożonego z silnych, nietypowych ciał i wyjątkowych osobowości.

Różnorodna grupa tańczących osób obejmuje parę pokoleń, najmłodsza osoba ma 17 a najstarsza 70 lat, różnią ich doświadczenia, etap rozwoju czy techniczne przygotowanie. W spektaklu poszukują oni własnych głosów w tańcu i poza nim – idiomu, który pasowałby idealnie. Kolejno, każde z nich podejmuje próbę zawalczenia o swoje miejsce na scenie, ale w taki sposób, by nie odciąć przy tym innych. To ćwiczenie z horyzontalnego myślenia i dawania sobie nawzajem przestrzeni z uważnością, by nikogo nie przyćmić, czy nie odebrać należnej każdemu uwagi.

any attempt will end in crushed bodies and shattered bones to wielowymiarowy spektakl, który bez obaw sięga po ekstatyczność. W czasach skrajnych polaryzacji grupa tancerek i tancerzy odsuwa na bok społeczne dogmaty i realizuje pełnię swoich różnorodnych i bardzo odrębnych tożsamości. Traktując scenę jako ideologiczny poligon doświadczalny, sprawdzają, co to znaczy być sobą bez zahamowań – zarówno w życiu, jak i w sztuce. Wsparciem jest ścieżka dźwiękowa składająca się z nietypowych protest songów z różnych okresów – od Henryka Góreckiego przez Maxa Roacha & Abbey Lincoln do Kae Tempest.

Od 2011 roku Jan Martens w swojej praktyce artystycznej przygląda się sposobom, w jakie ludzie wchodzą w relacje ze sobą i z czasem oraz miejscem, w których się znajdują. Zaowocowało to wieloma różnorodnymi pracami: duetem (Sweat Baby sweat, 2011), spektaklami solowymi (Ode to the Attempt oraz lostmovements – 2014 i 2018), spotkaniami z ludźmi, którzy nigdy wcześniej się nie poznali (The Common People, 2016), spektaklami grupowymi, które kipią energią oddawania się i ekstazy (The Dog Days Are Over na ośmioro tancerzy i Rule of Three – 2014 oraz 2017), pracą dla młodych widzek i widzów o różnorodności oraz równości genderowej (Passing the Bechdel Test, 2018).

Choreografia: Jan Martens
Taniec: Ty Boomershine, Truus Bronkhorst, Jim Buskens, Zoë Chungong, Piet Defrancq, Naomi Gibson, Kimmy Ligtvoet, Cherish Menzo, Steven Michel, Gesine Moog, Dan Mussett, Wolf Overmeire, Tim Persent, Courtney May Robertson, Laura Vanborm, Loeka Willems and – alternating – Pierre Bastin, Georgia Boddez, Zora Westbroek, Lia Witjes-Poole, Camilla Bundel, Paolo Yao [on tour], Abigail Aleksander, Maisie Woodford, Simon Lelievre, Solal Mariotte [understudies] and Baptiste Cazaux [original cast member]
Asystentka choroeografa: Anne-Lise Brevers
Reżyseria świateł: Jan Fedinger
Asystent reżysera świateł: Vito Walter
Kostiumy: Cédric Charlier
Asystent kostiumografa: Alexandra Sebbag and Thibault Kuhn
Zewnętrzne oko: Marc Vanrunxt, Renée Copraij, Rudi Meulemans and Siska Baeck
Tekst: fragmenty SPRING Ali Smith. Copyright © 2019, Ali Smith, used by permission of The Wylie Agency (UK) Limited

Muzyka:

Concerto pour Clavecin et Cordes Op 40, Réf Im: 108884 Musique de Henryk Mikolaj Górecki © PWM Editions représenté par Alphonse Leduc Editions Musicales ;

People’s Faces Kae Tempest and Dan Carey © Published and Administered by Domino Publishing Company Limited (50%) and MANATA LTD Administrated by Warner/Chappell Music Belgium N.V. (50%) ;

Triptych: Prayer/Protest/Peace written by Maxwell Roach © Published by Milma Publishing Company Administered by Kobalt Music Publishing Limited.

Reżyseria techniczna: Michel Spang
Ekipa techniczna: Michel Spang and Valentijn Weyn or Bart Van Hoydonck/Nele Verreyken
Producentka: Sylvie Svanberg
Astystentki produkcji: Marie Luyten (internship) and Saskia Vervoort
Business Management: Klaartje Oerlemans
Wsparcie biznesowe: Ruud Van Moorleghem, before: Lotte De Mont
Komunikacja: Sam Loncke
Fotografie: Phile Deprez
Grafika: Luis Xertu
Trailery, teasery: Paul Sixta, Stanislav Dobak en Jan Fedinger
Produkcja: GRIP we współpracy z Dance On Ensemble
Impresariat: A Propic / Line Rousseau and Marion Gauvent

Koproducenci: DE SINGEL (Antwerpia, Belgia), Theater Freiburg (Niemcy), Sadler’s Wells (London, Wielka Brytania), Julidans (Amsterdam, Nidrelandy), Festival d’Avignon (Francja), Le Gymnase CDCN Roubaix Hauts-de-France (Francja), Norrlandsoperan (Umeå, Szwecja), La Bâtie – Festival de Genève & l’ADC – Association pour la Danse Contemporaine Genève (Szwajcaria), tanzhaus nrw (Düsseldorf, Niemcy), Le Parvis Scène Nationale Tarbes-Pyrénéés (Tarbes, Francja), La Danse en grande forme (Cndc – Angers, Malandain Ballet Biarritz, La Manufacture – CDCN Nouvelle-Aquitaine Bordeaux – La Rochelle, CCN de Caen en Normandie, L’échangeur – CDCN Hauts-de-France, CCN de Nantes, CCN d’Orléans, Atelier de Paris / CDCN, Collectif Fair-e / CCN de Rennes et de Bretagne, Le Gymnase | CDCN Roubaix | Hauts-de-France, POLE-SUD CDCN / Strasbourg and La Place de La Danse – CDCN Toulouse Occitanie) and Perpodium

Wsparcie: De Grote Post (Ostend, BE), Charleroi Danse (BE), CCNO – Centre Chorégraphique National d’Orléans in collab. with la Scène nationale d’Orléans (FR) and December Dance (Concertgebouw and CC Brugge)

Dofinansowanie: the Flemish Government, the city of Antwerp, Tax Shelter of the Belgian Federal Government and Cronos Invest

Podziękowania: Mr. Jean Chabert (STANLEY/STELLA), Wannes Labath, Nadine Scheuer and de! Kunsthumaniora

***

Zamęt narasta, niepokoje i lęki są tym, czym żyjemy. Aby wybrnąć z sytuacji skomplikowanych współzależności, potrzebujemy zrozumieć, co i dlaczego dzieje się wokół nas. Zdiagnozować stan rzeczy. Rolą teatru jest filtrowanie wydarzeń tak, by na podstawie zaobserwowanych sygnałów wychwycić kluczowe momenty, zanim będzie za późno. A najlepsze zrozumienie kryje się w uważnym patrzeniu na świat wokół nas. [….]

Efemeryczności i festiwalizacji życia kulturalnego przeciwstawiony zostaje festiwal w formule on going. Zależy nam, żeby pokazy nie miały charakteru krótkotrwałego wydarzenia, ale stały się regularną praktyką spotkania z ważnymi twórcami teatru europejskiego i światowego.

Więcej: https://nowyteatr.org/pl/cykle/miedzynarodowy-festiwal-nowa-europa-ucieczka-do-przodu

Wywiad z Janem Martensem, rozmawiała Charlotte De Somviele

Teraz mam odwagę być bardziej polityczny – Jan Martens o swoim spektaklu any attempt will end in crushed bodies and shattered bones

Po dziesięciu latach w zawodzie choreograf Jan Martens jest gotowy na pracę na dużej scenie. W jego ostatnim spektaklu, any attempt will end in crushed bodies and shattered bones, na scenie jest aż siedemnaścioro tancerek i tancerzy, jak zawsze u tego artysty barwna różnorodność pod względem wieku, rasy i płci. Najmłodsza osoba ma 15 lat i nadal uczy się w liceum w Anwerpii. Najstarsza, Holenderka Truus Bronkhorst (68), pamięta jeszcze swingujące lata sześćdziesiąte (choć ta ikona tańca była raczej punkówą niż fanką swingu). Występują tu także tancerze z berlińskiego Dance On Ensemble, grupy performerów po 40. roku życia.

„Podobnie jak Pina Bausch, lubię budować rodzinę w trakcie procesu tworzenia” – mówi Martens ze Szwecji, gdzie obecnie prowadzi próby. „Mam nadzieję, że będzie to widać w spektaklu. Grupa, z którą pracuję jest wyjątkowo różnorodna. Niektórzy wywodzą się z mimu lub sztuki performansu, a na przykład tancerze z Dance On Ensemble są bardzo mocni technicznie. Moje zadanie to znaleźć sposób, by wydobyć wyjątkowe jakości każdej z tych osób.” Na szczęście jest to akurat coś, co Martensowi świetnie się do tej pory udawało, chociażby w spektaklach z amatorami (The Common People) czy dziećmi (Victor).

Bunt 

Inspiracją do any attempt will end in crushed bodies and shattered bones były globalne fale protestów, od marszy Black Lives Matter i żółtych kamizelek po działania młodych aktywistów na rzecz klimatu oraz marsze kobiet w USA i Chile. Co to znaczy płynąć pod prąd? A w kontekście tańca: w jaki sposób stanie nieruchomo w miejscu może stać się formą oporu i buntu.

„Passing the Bechdel Test, spektakl o feminizmie, który zrobiłem w zeszłym sezonie z trzynastką młodych ludzi w fABULEUS, zmienił mnie diametralnie. Teraz dopiero mam odwagę być politycznie bardziej dosłowny w swojej pracy.”  – mówi Martens. „Mało obecnie mamy powodów do szczęścia. Radykalnie prawicowe myślenie rozwija się już wszędzie, zupełnie jak w latach 30. XX wieku. Wraz z Brexitem głęboko nacjonalistyczny dyskurs ponownie wszedł do mainstreamu. We Flandrii rząd dokonuje drastycznych cięć wydatków na kulturę i pomoc socjalną, na Węgrzech Viktor Orban z kolei przejmuje kontrolę nad miejskimi teatrami. Czy najgorsze już się stało, czy to dopiero preludium? Powinniśmy panikować czy czekać? To pytania, które mnie zajmują.”

Tytuł pracy to cytat-groźba wypowiedziana przez prezydenta Chin do osób demonstrujących od miesięcy na ulicach Hongkongu w walce o większą niezależność. „To ciekawe, jak różniły się tłumaczenia tych słów Xi Jinpinga na różnych portalach” – mówi Martens. „W czasach postprawdy język nie służy już faktom, ale stał się bronią ideologii. Wystarczy spojrzeć na Trumpa. Najbardziej politycznym aktem, jak powiedziała Róża Luksemburg, jest nazwanie wprost tego, co jest złe, co nie działa w społeczeństwie. Jak możemy to dziś robić, gdy język przestał być naszym sprzymierzeńcem? Stąd, podobnie jak w spektaklach Passing the Bechdel Test i Rule of Three tekst znowu będzie odgrywał istotną rolę.”

Oczywiście jest też taniec, dużo tańca. „Materiał taneczny powstaje w oparciu o bardzo różne tematy” – przyznaje Martens. „Na przykład, improwizujemy wokół tematu granic fizycznych. Jak zaznaczamy, że coś przekracza nasze granice? Badamy też tańce ludowe. Interesują mnie, bo poza tym, że nastawione są na łączenie ludzi, to są także próbą zdefiniowania narodowej tożsamości, często poprzez stereotypy płciowe wyrażane w ruchu czy strojach. Jak oprzeć się takiej fizycznej opresji?”

Pieśni protestu

Pomimo mrocznego tytułu, Martens podejmuje też wątek nadziei. „Nastoletnie aktywistki i aktywiści klimatyczni często uznawani są za naiwnych, a co jeśli nadzieja jest jedynym napędem do działania? Również pod tym względem interesujące jest zestawienie różnych pokoleń na scenie: można się spodziewać, że młodzi będą wierzyć w lepszy świat, ale co z Truus Bronkhorst, która widziała, jak historia wielokrotnie się powtarza? Jak ona widzi przyszłość?”

Martens buduje warstwę muzyczną z różnych protest songów, od Maxa Roacha i  Lauryn Hill po Koncert na klawesyn i orkiestrę smyczkową Góreckiego. „Obecnie staram się nazwać sobie, według jakich parametrów mogę określić coś jako pieśń protestu. Szukam wśród utworów z czasów wszystkich pokoleń obecnych na scenie, ale czasem cofam się do wcześniejszych epok. Kto na przykład był muzycznym buntownikiem w XVI wieku?

Gadżety i fajerwerki

Prowadzenie prób z siedemnaściorgiem tancerzy i czworgiem dublerów to największe wyzwanie, z jakim do tej pory mierzył się Martens. „Nigdy wcześniej nie byłem tak dobrze przygotowany do pracy. Wyobraź sobie, ile materiału muszę przyswoić po każdej improwizacji na 21 osób!” (śmiech)

Po pokazie w deSingel, any attempt… prezentowany będzie na Julidans w Amsterdamie i w Sadler’s Wells w Londynie. Całkiem niezła trasa, jak na choreografa, który skończy dopiero 36 lat. „Przez długi czas nie było to dla mnie ważne, by domagać się miejsca dla swojej pracy na głównych scenach, ale teraz, po dziesięciu latach tworzenia spektakli, przyszedł ten moment. Ludzie mają bardzo określone oczekiwania wobec dużych spektakli tanecznych. Chcą wirtuozerii, spektakularnego ruchu, najlepiej do muzyki klasycznej… Mam ochotę trochę się z tymi oczekiwaniami pobawić.” (śmiech)

„Moim zdaniem duże sceny zdominowane są przez profesjonalne, ale mało znaczące produkcje, które alienują widzów od sztuki. Chcę, by widzowie mogli przejrzeć się w grupie tancerzy, z którymi pracuję, by mogli się z nimi utożsamić, by czuli połączenie. Nie interesuje mnie pokazywanie boskich ciał, które spadły z niebios i potrafią wykonać pięć perfekcyjnych piruetów pod rząd. Ale nie znaczy to, że teraz, gdy mogę zrobić pełną, wielką produkcję ze wszystkimi gadżetami i fajerwerkami, nie wykorzystam tego – ale po swojemu.”

Kryzys wieku średniego

Spektakl any attempt will end in crushed bodies and shattered bones to osiemnasta premiera Jana Martensa na przestrzeni jednej dekady. Artysta  wiele też ze swoimi pracami podróżował. Wspomina czasem, że tęskni za spokojniejszym życiem. „To pierwsza produkcja, przy której mam wolne weekendy. Moje studia (germanistyka i literaturoznawstwo) na długo zniechęciły mnie do czytania, ale ostatnio wraca do mnie potrzeba studiowania i zanurzania się w tematy i światy. Książki Ali Smith czy Joke Hermsen uspokajają mnie. Kupiłem sobie nawet keyboard, bo jako nastolatek lubiłem grać na pianinie. Myślę, że można już oficjalnie powiedzieć, że jestem w kryzysie wieku przedśredniego.”

Opublikowano po raz pierwszy w dwumiesięczniku  wydawanym przez międzynarodowy ośrodek sztuki  deSingel, marzec/kwiecień 2020 (www.desingel.be) 

Na naszej stronie udostępniamy za materiami Nowego Teatru i dzięki jego uprzejmości.

***

O artyście:

Jan Martens (ur. 1984, Belgia) studiował w Fontys Dansacademie w Tilburgu, ukończył także taniec w  Artesis Royal Conservatory w Antwerpii w 2006. Praca Martensa opiera się na przekonaniu, że każde ciało potrafi się komunikować i ma coś do powiedzenia. W każdej pracy próbuje na nowo określić relacje publiczności z performerami. Po debiutanckim spektaklu i can ride a horse while juggling so marry me z 2010 roku, jego kariera szybko nabrała rozpędu. Stworzył wiele spektakli solowych, duetów i choreografii grupowych,  koprodukcję z fABULEUS oraz solo lostmovements, w którym zanurza się w świecie swojego przyjaciela, choreografa Marca Vanrunxt (Kunst/Werk). W 2020 roku Jan po raz pierwszy zajął się pracą na dużej scenie, by stworzyć spektakl na siedemnaścioro tancerzy pt. any attempt will end in crushed bodies and shattered bones. Premiera miała miejsce 18 lipca 2021 roku na Festiwalu w Awinionie. W tym samym tygodniu premierę miało solo Martensa inspirowane polską klawesynistką Elżbietą Chojnacką. Najnowsza premiera Martensa, Futur Proche, we współpracy z Opera Ballet Vlaanderen odbyła się w lipcu 2022 na prestiżowym dziedzińcu Pałacu Papieży podczas festiwalu w Awinionie. W nadchodzących sezonach Martens będzie łączył rolę dyrektora artystycznego GRIP oraz choreografa rezydenta w balecie Opery Vlaanderen.

Artysta na stałe współpracuje także z De Single w Antwerpii. Platforma choreograficzna GRIP,  założona przez Jana Martensa i Klaartje Oerlemans, otrzymuje wsparcie od rządu flamandzkiego. Organizacja produkuje i wspiera pracę Martensa, a także Cherish Menzo, Stevena Michela oraz – od 2023 roku – Femke Gyselinck.