125. rocznica urodzin Jana Cieplińskiego

W latach 1909–1918 był uczniem warszawskiej szko­ły baletowej. Na scenie Teatru Wielkiego debiutował już w roku 1915. W latach 1918–1821 tańczył tu partie solowe, m.in. w Giselle i Panu Twardowskim. W 1919 roku, gdy powstało Zrzeszenie Artystów Scen Polskich, podjął się zorganizowania w Teatrze Wielkim sekcji baletowej i stanął na jej czele. Bardzo wcześnie ujawnił zdolności choreograficzne, które zaowocowały opracowaniem Wieczoru tańców artystycznych, pokazanego 14 kwietnia 1921 roku w Filharmonii Warszawskiej. W 1921 związał się z baletem Anny Pawłowej, z którym odbył roczne tournée w Europie i USA. W 1922 roku wrócił do Warszawy i zorganizował blisko trzydziestoosobowy własny zespół – Balet Jana Cieplińskiego – z którym jako tancerz, choreograf i kierownik baletu występował przez trzy sezony na sce­nach operowych Katowic, Poznania i Wilna. Z zespołem pokazywał głównie repertuar oparty na tradycji narodowej: Halka i Bajka S. Moniuszki, Rapsodia litewska, Wesele w Ojcowie (w którym tańczył Pana Młodego). Zrealizował również Karnawał i Popołudnie fauna, a także Kaprys włoski, Wieszczkę lalek oraz liczne miniatury oparte na polskich tańcach narodowych. W 1924 roku Balet Cieplińskiego występował we Wiedniu ze składanką tańców polskich. W ostatnim sezonie swojej działalności dawał regularne występy w Teatrze Wiel­kim w Wilnie. W 1925 roku Ciepliński został zaangażowany do Ballets Russes Sergiusza Dia­gilewa, w którym tańczył do 1927 roku niewielkie partie solowe, m.in. w Les Matelots, La Bou­tique fantasque, Tryumf Neptuna. W latach 1927–1931 był związany jako baletmistrz i choreograf z Króle­wską Operą w Sztokholmie, gdzie zrealizował m.in. Dziadka do orzechów, Cop­pelię, Wieszczkę lalek, a także balety do muzyki kompozytorów szwedzkich. W latach 1930–1934 był kierownikiem baletu i choreografem Opery Królewskiej w Budapeszcie, gdzie, podobnie jak w Sztokholmie, wystawiał repertuar klasyczny, uzupełniony o rodzimą tradycję muzyczną.

W sezonie 1934/35 został na­czelnym baletmistrzem i choreografem Teatru Wielkiego w Warszawie oraz kierownikiem szkoły baletowej. Zreorganizował i odrodził zespół baletowy, angażując wielu młodych tancerzy i po raz kolejny przygotowując Coppelię, w której zatańczył Coppeliusa. Jego karierę w warszawskim balecie przerwał incydent związany ze spoliczkowaniem Serga Lifara, który opublikował w prasie negatywną opinię o poziomie zespołu baletowego Teatru Wielkiego. W czerwcu 1935 roku Ciepliński wyjechał do Buenos Aires i podjął pracę choreografa w Teatro Colón. Jednocześnie kontynuował współpracę choreograficzną ze sceną budapeszteńską. Po powrocie do Polski, w 1937 przystąpił do zorganizowania po raz drugi własnego zespołu, który nosił nazwę Balet Warszawski i stawiał sobie za cel propagowanie polskich tańców narodowych. W składzie zespołu byli m.in.: Halina Szmolcówna, Zygmunt Dąbrowski, Jadwiga Hryniewiecka i Ziuta Buczyńska. Balet Warszawski występował w Polsce oraz w Budapeszcie, Pradze i Wilnie. W 1938 roku Ciepliński podpisał angaż do Polskiego Baletu Repre­zentacyjnego i do 1939 był jego baletmi­strzem i choreografem (Harnasie, Bajki do muzyki Stanisława Moniuszki, Kawaler srebrnej róży do muzyki Richarda Straussa). Jednocześnie jako pedagog tańca współpracował ze szkołą dramatyczną Heleny Hryniewieckiej. Zagrał w filmie Strachy w reżyserii Eugeniusza Cękalskiego i Karola Szołowskiego.

W czasie okupacji niemieckiej, w latach 1940–1943, był baletmistrzem i choreo­grafem oficjalnego Teatru Miasta Warszawy (Theater der Stadt Warschau), za co wyrokiem Kierownic­twa Walki Podziemnej został skazany na karę in­famii. W 1943 opuścił Polskę i wyjechał do Budapesztu, gdzie do 1948 był choreografem w tamtejszej Operze. W 1948 przeprowadził się do Londynu, gdzie współpracował m.in. z Anglo-Polish Ballet, Mercury Theatre oraz prowadził lekcje w różnych studiach baletowych. Między 1951 a 1954 rokiem był choreografem The Ballet Legat; wystawił tu Wesele w Ojcowie i Coppelię (tańczył Coppeliusa). W londyńskich zespołach polonijnych nauczał tańców polskich, był też choreografem w Ogni­sku Polskim w Londynie. Pracował aktywnie w Komisji Artystycznej ZASP za granicą. W 1959 wyjechał do Nowego Jorku, gdzie spędził ostatnie 23 lata życia, angażując się pracę Polonia Opera Co. Pro­wadził także polonijne zespoły taneczne, a także działalność od­czytową. Pisał artykuły do prasy angielskiej, amerykańskiej i polonijnej. W 1956 roku wydał w Londynie Szkic dziejów baletu polskiego. W 1983 roku ukazała się wersja anglojęzyczna jego książki A History of Polish Ballet 1518–1945.

Zmarł 17 lub 21 kwietnia 1972 roku w Nowym Jorku.

Źródła:

Ignaczak Jagoda, Dzieje Polskiego Baletu Reprezentacyjnego. Krótki sen o potędze, Narodowy Instytut Muzyki i Tańca, Warszawa 2022, s. 82-84.

Hasło Jan Ciepliński w: Encyklopedia Teatru Polskiego, https://encyklopediateatru.pl/osoby/43413/jan-cieplinski [dostęp: 09.05.2025]