25 lat Festiwalu Tańców Dworskich „Cracovia Danza”

Już przed II wojną światową tradycją Dni Krakowa było wystawianie spektakli o tematyce historycznej, których istotną część stanowiły wstawki taneczne prezentujące taniec dawny. W 1936 roku zrealizowano widowisko Mikołaj Kopernik – wizję sceniczną Ludwika Hieronima Morstina w choreografii Wandy Haburzanki. Przedstawienie wystawiono na dziedzińcu Collegium Maius (ówczesnej siedziby Biblioteki Jagiellońskiej) i dziedzińcu Zamku na Wawelu, a więc w miejscach, które później wielokrotnie gościły Festiwal Tańców Dworskich „Cracovia Danza”[1]. Na Stadionie Miejskim zaprezentowano z kolei Pieśń Świętojańską o Sobótce w układzie tańców Marii Szlenkowej i w wykonaniu członkiń organizacji Przysposobienie Wojskowe Kobiet. Taniec dawny był również ważną częścią Dni Krakowa w kolejnym roku. Elżbieta Willman zorganizowała wówczas wielki festiwal choreograficzno-muzyczny na dziedzińcu Collegium Maius. Zaprosiła na niego takie szkoły tańca z Krakowa, jak: Wandy Haburzanki, Wery Zahradnik i prowadzona przez Alfreda Waldena Hankusa „Choreos”, złożona ze słuchaczy Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wera Zahradnik włączyła do swojego spektaklu utwór Babski czomber – kultywowany przez mieszczaństwo krakowskie obrzęd pochodzący z czasów pogańskich z XVI wieku, pantomimę U studni oraz taniec przekupek i taniec gotycki[2].

Rok później, w 1938, na dziedzińcu Zamku na Wawelu wystawiono Turniej rycerskich żywych szachów według poematu Janusza Stępowskiego, a w Barbakanie premierę miała sztuka Igrce w gród walą autorstwa Adama Polewki w choreografii Doroty Bürstenbinderówny, znanej po wojnie jako Krystyna Terra-Kruszewska. Podczas wznowionych w 1947 roku Dni Krakowa i w kolejnych latach również prezentowano cieszący się niesłabnącym powodzeniem spektakl Adama Polewki, tym razem pod tytułem Igrce w Barbakanie[3]. W tym okresie wystawiono także Farfurkę królowej Bony Teatru Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci „Wesoła Gromadka” z choreografiami Zofii Lubartowskiej.

Od początków swojej pracy w Krakowie po II wojnie światowej taniec dawny do spektakli teatralnych i widowisk włączała również profesor Janina Strzembosz de Four. W latach 1974–1990 z sukcesami prowadziła Zespół Tańców Dworskich „Ars Antiqua”[4]. Jej uczennica Romana Agnel w 1998 roku założyła zespół „Ardente Sole”. Dał on początek Baletowi Dworskiemu „Cracovia Danza”, który od 2006 roku jest Instytucją Kultury Miasta Krakowa. Wielu artystów i artystek oraz pedagogów tańca działających w Krakowie, regionie i kraju, było i jest związana z zespołami Janiny Strzembosz i Romany Agnel. Oni i ich wychowankowie od lat zajmują się propagowaniem tańca dawnego w Studiu Baletowym Opery Krakowskiej, w społecznych i prywatnych szkołach baletowych oraz w domach i ośrodkach kultury. Zasilają także składy takich grup, jak Zespół Tańców Dworskich „Sotto le Stelle”, Krakowska Opera Kameralna czy Teatr Tańca Terpsychora[5]. Idea powstania Festiwalu Tańców Dworskich „Cracovia Danza” wyrosła więc na mocnym fundamencie długotrwałych związków krakowskich artystów z tańcem dawnym a inicjatywa zasłużenie stała się wizytówką Krakowa.

Festiwal Tańców Dworskich „Cracovia Danza” zrealizowany został po raz pierwszy w 2000 roku przez Romanę Agnel jako jedno z wydarzeń z okazji przyznania Krakowowi tytułu Europejskiej Stolicy Kultury. W ciągu następnych lat wiodące tematy każdej edycji festiwalu ukazywały publiczności kolejne oblicza tańca dworskiego, źródła jego inspiracji i relacje z innymi dziedzinami sztuki dawnej. Warto wymienić towarzyszące mu hasła: „Karnawał i bal maskowy” (2001), „Taniec dworski a poezja dworska” (2002), „Taniec dworski a teatr dworski” (2003), „Dwór i taniec staropolski” (2004), „Taniec dworski w Europie Środkowej” (2005), „Taniec dworski w stylu włoskim” (2006), „Taniec dworski w Krakowie” (z okazji 750. rocznicy lokacji Krakowa w 2007 roku), „Taniec dworski w krajach Orientu – Indie” (2008), „Festiwal jubileuszowy” (2009), „Mistrzowie tańca w tańcu i balecie” (2010), „Taniec ludowy w kulturze dworskiej” (2011), „Taniec dworski w XVIII wieku” (2012), „Dwór hiszpański” (2013), „Muzyka i taniec dworski” (2014), „Groteska i komedia w tańcu dworskim” (2015), „Taniec dworski w Ameryce Południowej” (2016), „Na Dalekim Wschodzie” (2017), „Wojna i pokój” (2018), „Bajki, baśnie, legendy” (2019), „Kraków tańcem malowany” (2020), „Pierwsze baletu początki” (2021), „Komedio-Balet” (2022), „Gwiazdy, planety, kosmos a taniec dworski” (2023). Festiwalowi udało się szczęśliwie przetrwać okres pandemii Covid-19, a realizowane wtedy filmy i zarejestrowane performanse były ważnym uzupełnieniem oferty kulturalnej on-line w tym trudnym okresie.

Wśród gatunków i stylów tanecznych przez lata prezentowanych na festiwalu znalazły się między innymi: tańce średniowieczne; włoski i francuski taniec epoki renesansu; włoski, francuski, hiszpański i angielski taniec barokowy; taniec staropolski; kontredanse i tańce empirowe oraz tańce salonowe i towarzyskie XIX i początków XX wieku. Widzowie mogli także zobaczyć indyjskie tańce kathak i chhau oraz koreański taniec z wachlarzami. Oprócz tańca dawnego i dworskiego festiwal przybliżał publiczności także inne przejawy kultury dworskiej, w tym włoską sztukę żonglerki chorągwiami, szermierkę i spektakle komedii dell’arte. Łącznie wystawionych zostało kilkadziesiąt pełnowymiarowych przedstawień, z czego znaczną część stanowiły spektakle premierowe. Ponadto podczas każdej edycji festiwalu realizowanych było wiele krótszych pokazów i performansów w wykonaniu zaproszonych artystów i zespołów. Warsztaty tańca towarzyszące poszczególnym edycjom pozwoliły z kolei na pogłębianie znajomości tańca dawnego w praktyce. Co roku do grona ich uczestników dołączają goście nie tylko z Polski, ale także z zagranicy, w tym z Litwy, Rosji, Indii i Japonii. Dzięki obecności festiwalu w przestrzeni miejskiej, jego otwartej formule i bezpłatnemu wstępowi na imprezy z tańcem dawnym miało szansę zetknąć się już setki tysięcy jego widzów.

Różnorodność tematyczna i stylistyczna wydarzenia bezsprzecznie potwierdza, że idiom tańca dworskiego pozostaje uniwersalny, żywy, zdolny do nawiązywania dialogu ze współczesnością i głębokiego poruszania widzów. Inspirowanie się przez twórców festiwalu krakowskimi i polskimi wątkami stworzyło podstawy, dzięki którym powstała impreza o uniwersalnym przesłaniu, ale mocno osadzona w lokalnej i polskiej historii oraz w rodzimym dziedzictwie tanecznym. Festiwal bardzo dobrze wpisał się w klimat miasta i prawdopodobnie dzięki temu doceniają go władze Krakowa, a w jego współorganizację i wsparcie angażuje się wiele lokalnych instytucji, wśród nich między innymi: Muzeum Krakowa, Muzeum Narodowe w Krakowie i Uniwersytet Jagielloński.

Imprezy festiwalowe od lat mają miejsce na Rynku Głównym w Krakowie. Tu odbywają się Bale Publiczności, a od kilku edycji wspólnie tańczą poloneza zaproszeni artyści, Balet Dworski „Cracovia Danza”, mieszkańcy miasta i turyści. Wielokrotnie festiwal gościł na Zamku Królewskim na Wawelu, Zamku Królewskim w Niepołomicach oraz Zamku w Pieskowej Skale. Jego wydarzenia odbywały się także w renesansowej Willi Justa Decjusza, Pałacu Biskupa Erazma Ciołka i Pałacu Krzysztofory (oddziały Muzeum Krakowa), Muzeum Książąt Czartoryskich (oddział Muzeum Narodowego w Krakowie), na dziedzińcu Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego, w Filharmonii Krakowskiej i w Sali Teatralnej Akademii Sztuk Teatralnych. Miejscami pokazów, warsztatów i balów były także: Klub Kultury Wola, I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego, X Liceum Ogólnokształcące im. KEN, Klub Kultury „Kolejarz”, Sala Miedziana Muzeum Krakowa, Młodzieżowy Dom Kultury „Dom Harcerza” przy ulicy Władysława Reymonta, Aula Akademii Muzycznej „Florianka” oraz boisko przy placu Na Groblach. Od samego początku Festiwal Tańców Dworskich „Cracovia Danza” wychodził ze swoimi spektaklami, pokazami i performansami w przestrzeń miasta, aktywnie nawiązując kontakt z publicznością. Jego wydarzenia odbywały się na Plantach, Małym Rynku, placu Szczepańskim, placu Armii Napoleona, placu Jana Nowaka Jeziorańskiego i w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Przez 25 lat z festiwalem związane były dziesiątki artystów i zespołów z kraju i zagranicy. Byli wśród nich: Marie-Claire Bär Le Corre, Alaknanda Dasgupta, Pierre-Francois Dollé, Irène Feste, Gloria Giordano, Gabriele Mantovani, Facundo Peñalva, Rakesh Sai Babu, Barbara Segal, Barbara Sparti, Bill Tuck, Ana Yepes, Jang Tae Yunm a z polskich artystów: Alina Towarnicka, Leszek Rembowski, Krzysztof Antkowiak, Dariusz Brojek oraz szermierze ze szkoły Fencing Arts Mateusz Jabczanik i Mateusz Berkowicz. Spośród zespołów wymienić należy: L’Académie de Danse Baroque de l’Opéra Royal du Château de Versailles, HéliosKine, Sanskriti Alaknanda, Sbandieratori, Capellę Antiqua Bialostociensis, Varsovię Galante, Zespół Baletowy Opery na Zamku w Szczecinie, Antiquo More, Monplaisir Dance Company oraz grupy działające w Krakowie i okolicach takie jak: Szkoła Tańca Jane Austen, Teatr Tańca Terpsychora, Krakowska Szkoła Tańca Flamenco „Almoraima”, Trupa Komedianty, Bractwo Rycerskie z Nowej Dęby i Cappella Nicopolensis z Mikołowa.

Tegoroczna, 25. jubileuszowa edycja festiwalu odbywała się w dniach 13–20 lipca pod hasałem „Natura, parki, ogrody a taniec dworski”. Tematyka imprezy nawiązywała do obecnej w baroku fascynacji bogactwem i nieobliczalnymi żywiołami natury. Festiwal rozpoczęły pokazy na placu Jana Nowaka-Jeziorańskiego w wykonaniu Capelli Antiqua Bialostociensis i grupy Sanskriti Alaknanda oraz plenerowy spektakl Magiczne ogrody Baletu Dworskiego „Cracovia Danza”. Lekkie i pełne humoru przedstawienie nawiązywało do barokowych fêtes galantes – wytwornych zabaw dworskich na wolnym powietrzu – oraz rustykalnej tematyki baletów z drugiej połowy XVIII wieku. W utworach tych często posługiwano się wiejskim kostiumem a tańczący wcielali się w role pasterek i pasterzy. W spektaklu można było zobaczyć między innymi takie tańce jak menuet, gawot, kontredans, sarabanda i marsz w choreografii Romany Agnel i Pierre’a-François Dollé do utworów Wolfganga Amadeusza Mozarta i Josepha Bodina de Boismortiera. Kostiumy zrealizowały Monika Polak-Luścińska i Elżbieta Wójtowicz-Gularowska.

Galowy koncert festiwalu zatytułowany „Natura, parki, ogrody” odbył się 15 lipca w Teatrze im. Juliusza Słowackiego. W pierwszej części znamienita L’Académie de Danse Baroque de l’Opéra Royal du Château de Versailles (występująca w Krakowie po raz pierwszy) zaprezentowała taniec barokowy, a Sanskriti Alaknanda – indyjski kathak w dynamicznej choreografii. W drugiej części wieczoru pokazany został spektakl Baletu Cracovia Danza Muzyka na wodzie. Barwne przedstawienie w choreografii Pierre’a-Francois Dollé i w reżyserii Romany Agnel z wykorzystaniem utworów Jerzego Fryderyka Händla i Jerzego Filipa Telemanna przeniosło widzów w barokowy świat alegorii i fantazji związanych z wodą, morzem i zasiedlającymi je postaciami nimf, najad i trytonów. Pośród prezentowanych tańców znalazły się: menuet, sarabanda, gigue, canarie, bourree i angielski kontredans. Kostiumy do Muzyki na wodzie stworzyła Elżbieta Wójtowicz-Gularowska. Autorem projekcji multimedialnych był Krzysztof Antkowiak a realizatorem światła Dariusz Brojek. Część jubileuszowego wieczoru poświęcono także na uhonorowanie artystów, osób współpracujących z Baletem Dworskim „Cracovia Danza” i jego Dyrektorki Romany Agnel.

W czasie festiwalowego tygodnia, od poniedziałku do piątku, miały miejsce warsztaty tańca dawnego na dwóch poziomach zaawansowania oraz Masterclass Tańca Dawnego dla szkół baletowych. Zajęcia z tańca renesansowego prowadziła Marie-Claire Bär Le Corre; zajęcia z kontredansu angielskiego – Cécile Laye; dawny taniec polski – Leszek Rembowski; taniec barokowy – Pierre-Francois Dollé. Indyjskiego tańca kathak uczyła Alaknanda Dasgupta. Tak jak w ubiegłych latach odbywały się też bezpłatne, plenerowe warsztaty dla dzieci i młodzieży pod tytułem „Kraków tańczy pod Wawelem”. W ich ramach młodzi uczestnicy mogli zapoznać się z tańcami greckimi, francuskimi, hiszpańskimi i włoskimi, których naukę prowadziły tancerki Baletu Cracovia Danza: Nikoleta Giankaki, Małgorzata Nabrzeska, Anna Szczotka i Ewelina Keller. Wszystkie zajęcia warsztatowe cieszyły się dużym zainteresowaniem a przyjęta kilka lat temu formuła otwartych, plenerowych zajęć z tańców dawnych dla dzieci i młodzieży okazała się bardzo atrakcyjna i ma już swoich stałych uczestników. Warsztaty zwieńczył Krakowski Bal Królewski w Auli Akademii Muzycznej „Florianka”, podczas którego uczestnicy i goście wspólnie tańczyli tańce dawne w strojach z epoki i prezentowali efekty całotygodniowej pracy.

Ostatnie prezentacje festiwalowe miały miejsce 20 lipca w Oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie – Muzeum Książąt Czartoryskich i na Rynku Głównym. W Muzeum Książąt Czartoryskich Capella Antiqua Bialostociensis zaprezentowała barokowo-współczesną etiudę Roztańczony Ludwik. Tyle Słońca… w choreografii Dariusza Brojka. Uczestniczki Masterclass Tańca Dawnego wystąpiły w programie Na dworze Czartoryskich, prezentując układy autorskie i z epoki, przygotowane podczas zajęć prowadzonych przez Marie-Claire Bär Le Corre, Cécile Laye i Pierre’a-Francois Dollé. Na zakończenie festiwalu, na Rynku Głównym Balet Dworski „Cracovia Danza” przedstawił fragmenty spektaklu Alla Polacca w reżyserii Romany Agnel i w choreografii Leszka Rembowskiego. Tańce polskie w wykonaniu baletu zostały gorąco przyjęte przez publiczność, która z chęcią i bardzo licznie włączyła się do tradycyjnego poloneza.

Festiwal Tańców Dworskich „Cracovia Danza” to impreza unikatowa, gromadząca co roku liczną i wierną publiczność. 25 lat wspierania tańca dawnego przez władze miasta jest warte zauważenia i docenienia.

Jubilatowi należy życzyć wielu pomyślnych lat, a Dyrektor Artystycznej Romanie Agnel wraz z całym zespołem świetnych pomysłów, wsparcia władz, i tak jak do tej pory, licznej i życzliwej publiczności.

Źródła

[1] W ramach „Dni Krakowa” w piątek, 12 czerwca 1936 o godz. 20.30 na dziedzińcu Bibljoteki Jagiellońskiej Mikołaj Kopernik wizja sceniczna L. H. Morstina z „Otrzęsinami” Anonyma, w: Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/601715/edition/603764/content [dostęp 18 lipca 2024];
Dziś w niedzielę po raz ostatni w ramach programu „Dni Krakowa” na Wawelu o godz. 20.30 Mikołaj Kopernik wielkie widowisko, wizja sceniczna Ludwika Hieronima Morsztina, w: Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/601717/edition/603763/content [dostęp 18 lipca 2024];
Mikołaj Kopernik: Dni Krakowa, fotografia grupowa, autor sztuki Mikołaj Kopernik Ludwik Hieronim Morstin stoi w środku pierwszego rzędu, w okularach w otoczeniu aktorów biorących udział w przedstawieniu. Widoczni także m.in.: Teresa Suchecka (stoi w pierwszym rzędzie na prawo od L. H. Morstina) i odtwórca głównej roli Leopold Pobóg-Kielanowski (stoi na lewo za L. H. Morstinem), w: Narodowe Archiwum Cyfrowe, https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/134437/b9132106a03a64f3f623b3ada73a2b60/, [dostęp 18 lipca 2024]

[2] Dni Krakowa. Fragment festiwalu taneczno – muzycznego. Uczennice szkoły baletowej Wandy Haburzanki podczas tańca na dziedzińcu Biblioteki Jagiellońskiej, w: Narodowe Archiwum Cyfrowe, https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/134482/b9132106a03a64f3f623b3ada73a2b60/, [dostęp 18 lipca 2024]

[3] „Igrce w Barbakanie” pióra Adama Polewki, w: polona.pl, https://polona.pl/preview/064a9dfd-fec4-49bc-98f1-dba9efe6b04e, [dostęp 18 lipca 2024]

[4] Agnieszka Gorczyca, Sylwetka Janiny Strzembosz du Faur, osoby różnorodnie utalentowanej, posiadającej charyzmę inspirowania tancerzy w środowisku krakowskim w latach po II wojnie światowej, „Studia Choreologica”, vol. XI, Poznań 2010; Scena z filmu Życie dla tańca. Pamięci Profesor Janiny Strzembosz (Life for Dance. In memory of Janina Strzembosz), w: kanał YouTube Cracovia Danza, https://youtu.be/QzgSPcjipdI?feature=shared, [dostęp 18 lipca 2024]

[5] Wykorzystano informacje z raportu z prac badawczych Historia tańca w Krakowie i regionie w latach 1918-1952. Przygotowanie słownika biograficznego tańca w Krakowie i Małopolsce w okresie 1918-2018 – uzupełnianie i redakcja biogramów twórców realizowanych w roku 2019/2020 przez zespół Agnieszka Gorczyca, Krzysztof Hliniak, dr Magdalena Malska w ramach programu „Białe plamy – muzyka i taniec” Narodowego Instytutu Muzyki i Tańca w Warszawie.

W tekście wykorzystano materiały prasowe i informacje organizatorów festiwalu.

25. Festiwal Tańców Dworskich „Cracovia Danza”
13–20 lipca 2024 roku, Kraków

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego, w ramach programu „Taniec”, realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca

Organizator: Balet Dworski „Cracovia Danza”
Współorganizator: Fundacja Ardente Sole

Partnerzy: Instytut Francuski w Polsce, Konsulat Francuski w Krakowie, Galeria Krakowska, Muzeum Narodowe w Krakowie oddział Muzeum Czartoryskich, Teatr Słowackiego, Willa Decjusza, Akademia Muzyczna im. Krzysztofa Pendereckiego, Dom Kultury Śródmieście w Białymstoku, Chimera

Sponsor: Leniar

Patronaty: TVP 3, Radio Kraków, Radio Kraków Kultura, Gazeta Krakowska, taniecpolska.pl, kwartalnik taniec, Karnet Kraków Culture, kraków.pl, polska.travel