Taniec tradycyjny w konkursach i popisach

Wiele lat minęło, odkąd po raz pierwszy, z wypiekami na twarzy chłonąłem żywiołowe, często wręcz wirtuozowskie popisy młodych oraz pełne swobody, wysublimowane i niesamowicie zindywidualizowane prezentacje starszych tancerzy. Ale nadal te kilkugodzinne wieczory są dla mnie cudownym przeżyciem, a ich wspomnienia wracają do mnie po wielokroć w ciągu roku. Nie są to bowiem jedynie prezentacje. To również niepowtarzalna atmosfera sali, którą kształtują na równi ci, którzy widzą te tańce po raz pierwszy, jak i ci, którzy tańce te doskonale znają, a przychodzą po trosze po to, by dopingować znajomych, a po trosze by dostrzec coś, co jest charakterystyczne tylko dla wąskiej grupy wykonawców. Nade wszystko jednak wiele osób przybywa tu, by się spotkać i porozmawiać. A są to spotkania, które mogę chłonąć godzinami.

Oczywiście spotkania bukowiańskie są niepowtarzalne, ale nie są jedyne, ani też nie są to spotkania najstarsze. Już w 1927 roku prezydent Ignacy Mościcki zaprosił do Spały reprezentacje różnych regionów ówczesnej Rzeczypospolitej, stwarzając okazję do spotkania się i dzielenia się tym, co każda społeczność uważała za cenne – także w tańcu. Spotkania te stały się piękną tradycją okresu międzywojennego. Po wojnie przekształcono je w ogromne widowiska, ale ich duch nie zginął. W 1935 roku ich karpackim odpowiednikiem stało się Święto Gór, zorganizowane w Zakopanem, a kontynuowane w kolejnych latach jako Tydzień Gór lub Zjazd Górski w Sanoku, Wiśle i Nowym Sączu. W 1937 roku w Krakowie odbył się także festiwal Lud Polski w Pieśni, Tańcu i Muzyce.

Do idei spotkań muzyczno-tanecznych społeczności z różnych regionów powrócono po II Wojnie Światowej, organizując w 1949 roku w Warszawie szeroko zakrojony Festiwal Muzyki Polskiej. W 1959 roku, w wyniku poszerzenia formuły Wojewódzkiego Konkursu Kapel Ludowych w Łodzi (1957), przygotowano II Ogólnopolski Konkurs Śpiewaków i Tancerzy Ludowych w Kielcach, a w 1961 roku w Łodzi – III Ogólnopolski Festiwal Kapel, Śpiewaków i Tancerzy Ludowych. Ostatecznie jednak prezentacje muzyczne oddzielono od tańca – z oczywistą szkodą dla obydwu pól ekspresji artystycznej – powołując w 1967 roku Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym. Taniec na swoje ogólnopolskie przedsięwzięcie podobnego typu musiał czekać do roku 1984. W bieżącym roku Ogólnopolski Konkurs Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie odbędzie się już po raz 38. Ale niezależnie od niego, w wielu regionach odbywały się i nadal odbywają się przeglądy regionalne lub międzyregionalne.

Ideą tych spotkań jest na ogół prezentacja tradycyjnych tańców regionalnych, które nie zostały poddane opracowaniu czy też stylizacji choreograficznej. Istotne jest tu jak najwierniejsze odwzorowanie poszczególnych elementów tanecznych tradycji regionalnych wraz ze specyficznymi cechami wykonawczymi. W tej prezentacji ważny jest kontekst muzyczny i obyczajowy, stąd udział grających na żywo muzyków jest w niej nieodzowny, tak jak wykorzystanie strojów bądź ubiorów właściwych dla danego regionu i gwary.

Osobiście najbardziej cenię sobie formułę popisu i przeglądu, która sprzyja spotkaniu tancerzy z bardzo różnych środowisk, ale nie wymusza traktowania tancerzy jak sportowców, a tańca jak przedmiot zmagań fizycznych. Oczywiście i tu jest obecny element oceny, przy czym jest to ocena wydobywająca walory poszczególnych prezentacji. Na podstawie własnych obserwacji z ostatnich dwóch dekad stwierdzić mogę, że taka pozytywna krytyka nie tylko dowartościowuje wysiłki poszczególnych tancerzy, ale działa też szalenie motywująco dla samodzielnego poszukiwania unikatowych wzorców we własnym środowisku czy też indywidualnych środków ekspresji. Jest zatem sprzymierzeńcem również w czynnej ochronie często bardzo unikatowych zjawisk kulturowych. Nie potępiam jednak konkursów – o ile zestawiają one prezentacje przystające do siebie. Doskonałym przykładem jest tu wspomniany przeze mnie na wstępie Konkurs Tańca Zbójnickiego.

Zapewne część Czytelników zadaje sobie pytanie, czy aby opisane przeze mnie w niniejszym tekście formuły uprawiania i prezentacji tańca tradycyjnego nie nazbyt odbiegają od pierwotnych wzorców. Czy jednak izba wiejska na Podhalu, Mazowszu czy w Wielkopolsce nie była też swego rodzaju prezentacją własnych umiejętności przed gronem widzów i jurorów w jednej osobie? A do tego, czy nie byli oni czasem surowsi niż ci obecni? Świat przecież zmienił się tak bardzo, że i te pierwotne – zdawałoby się – formy zachowań funkcjonują inaczej. Właśnie w Bukowinie słyszałem, jak moja bardzo bliska koleżanka wyznawała ujkowi Staskowi, że jego taniec na jej weselu wciąż jest przedmiotem podziwu sąsiadów, którzy nieustannie wypożyczają od niej reportaż z wesela (sic!). Ja polecam prostszą drogę – jedźcie do Bukowiny, Rzeszowa, Trzciannej, Łodzi, Radomia i wszędzie tam, gdzie popisy, przeglądy i konkursy tańców regionalnych się odbywają. Niejeden ujek Stasek mile Was zaskoczy.