Katowice: Wayne McGregor, Ben Cullen Williams, Edward Gardner, NOSPR „Harnasie”

A Body for Harnasie to współczesna interpretacja baletu Harnasie. Pionierski projekt łączy piękno muzyki Karola Szymanowskiego wykonywanej na żywo przez NOSPR z choreografią ikony współczesnego tańca Wayne’a McGregora i ruchomymi obrazami artysty wizualnego Bena Cullena Williamsa, tworząc ekscytujące widowisko muzyczno-filmowe. Podczas światowej prapremiery w Katowicach 26 lutego 2024 roku, muzyków Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia poprowadzi Edward Gardner. Kolejne pokazy projektu zaplanowano z udziałem London Philharmonic Orchestra w Royal Festival Hall w Londynie i Concertgebouw w Brugii.

Twórcy projektu stanęli przed wyzwaniem: jak zaprezentować balet Szymanowskiego na scenie NOSPR, która w pierwotnym zamyśle nie była przeznaczona do prezentacji utworów z akcją sceniczną. Jak mówi Ewa Bogusz-Moore:

Pytanie, które sobie zadaliśmy na samym początku tego projektu, brzmiało: czy możemy wykorzystać współczesne technologie, żeby to, co niemożliwe, stało się możliwe.

Jako pomysłodawczyni projektu A Body for Harnasie dyrektor naczelna i programowa NOSPR do współpracy zaprosiła znakomitych twórców: ikonę tańca współczesnego Wayne’a McGregora i wielokrotnie nagradzanego artystę wizualnego Bena Cullena Williamsa, którzy sięgnęli po narzędzia cyfrowe oraz potencjał algorytmów sztucznej inteligencji. Jak zaznacza Bogusz-Moore, na scenie oprócz zespołu NOSPR, Chóru Opery i Filharmonii Podlaskiej i tenora Andrzeja Lamperta pojawi się zupełnie nowy element:

Ogromnych rozmiarów przestrzenna instalacja wideo, która będzie unosiła się nad estradą. Na pozostającej w ciągłym ruchu rzeźbie kinetycznej wyświetlona zostanie specjalnie stworzona warstwa wideo z udziałem tancerzy w choreografii Wayne’a McGregora. Obraz nie jest jednak dosłowny – podlega nieustannym przekształceniom przez sztuczną inteligencję, wytrenowaną na wielu godzinach nagrań tatrzańskich krajobrazów oraz tysiącach zdjęć z Podhala. W naszym projekcie eksperymentujemy, jak AI może wpłynąć na nieoczywistość tego, co widzimy.

Wayne McGregor, reżyser i choreograf, to jedna z największych światowych gwiazd tańca współczesnego nie tylko w Wielkiej Brytanii, ale i na świecie. Od 30 lat pełni funkcję dyrektora artystycznego Company Wayne McGregor. Jest też choreografem rezydentem The Royal Ballet i dyrektorem ds. tańca Biennale w Wenecji, a szeroka publiczność może kojarzyć jego nazwisko
z niektórych teledysków Radiohead, do których tworzył choreografię. McGregor od 25 lat wykorzystuje w swojej pracy możliwości, które dają technologie – dzięki nim tworzy projekty, które redefiniują taniec nowoczesny, np. Living Archive powstałe we współpracy z Google Arts and Culture.

Na potrzeby A Body for Harnasie McGregor wrócił do fundamentów: gestu. Podstawą projektu jest choreografia wykonywana przez troje tancerzy odgrywających role głównych bohaterów baletu Szymanowskiego. Bogusz-Moore tłumaczy:

Kiedy zaczynaliśmy rozmowy o «Harnasiach», Wayne pracował akurat nad «Świętem wiosny» Strawińskiego. Był całkowicie zafascynowany klimatem słowiańskiego folkloru i dlatego entuzjastycznie podszedł do możliwości bliższego poznania tego świata od strony kultury podhalańskiej.

Świat ten zostaje jednak przetworzony przez sztuczną inteligencję, wytrenowaną na wielu godzinach materiału filmowego i zdjęciowego z Tatr – miejsca akcji Harnasiów. Efekt końcowy to fuzja działań twórczych realizowanych na styku sztucznej i naturalnej inteligencji, zacierających granice między tym, co rzeczywiste, i tym, co wyobrażone. Jak mówi Wayne McGregor:

Szymanowski jako kompozytor i jako artysta rozumiał i cenił przekształcenia. Zamiast zamykać «Harnasiów» w sztywnych ramach libretta, chciał, by kolejne interpretacje stale ewoluowały, zmieniały kształt i były formowane przez czasy, w których dzieło odczytywane będzie na nowo. Szymanowski wiedział, że aby jego sztuka pozostała żywa dla przyszłych pokoleń, konieczna jest otwartość na nowe formy wyrazu i współpracy – formy, jakich w czasie, gdy powstawała jego muzyka, jeszcze nie znano. Żywotność jest cechą teraźniejszości. Nie mam wątpliwości, że Szymanowski byłby tym projektem podekscytowany i może nawet nieco zaskoczony!

Od strony muzycznej projekt przygotowuje Edward Gardner. Brytyjski dyrygent od lat zna i ceni muzykę Szymanowskiego. Miał okazję współpracować z Ewą Bogusz-Moore przy realizacji nagrań dzieł Szymanowskiego i Lutosławskiego dla wytwórni Chandos. Na jej propozycję współtworzenia A Body for Harnasie zareagował z ogromnym entuzjazmem. O projekcie mówi:

Nie wyobrażam sobie bardziej ekscytującej współpracy! Wspólnie z Wayne’em przedstawiamy tętniącą życiem partyturę Szymanowskiego w zupełnie nowy sposób.

Prapremiera baletu Harnasie Karola Szymanowskiego odbyła się w 1935 roku w Pradze. Rok później wystawiono go w paryskiej Grand Opéra, zaś polska premiera miała miejsce w roku 1938, rok po śmierci Szymanowskiego. Kompozytor jako świadek pierwszej inscenizacji doceniał fakt, że stylizacja unika etnografii, bo jak podkreślał w listach do bliskich, „przecież ja nie chcę wesela na Kurpiach”. W ten sposób stworzył prostą opowieść niesioną potężną siłą samej muzyki, o której ówcześni krytycy wypowiadali się, że jest „boską pieśnią prawieczną”, „symboliczną pieśnią całego ludu”.

Do skomponowania góralskiego wesela namawiał Szymanowskiego sam Jarosław Iwaszkiewicz. Panowała wówczas moda na sceniczne przedstawienia ludowych obrzędów, a wesele było najefektowniejszym z nich. Fabuła jest nieskomplikowana: góralka zaręczona z zamożnym, ale niemrawym góralem poznaje znacznie atrakcyjniejszego zbójnika. Namiętność jest obopólna, a tytułowy harnaś porywa swą wybrankę podczas jej wesela. Być może nie byłoby Harnasiów, gdyby Szymanowski nie zachwycił się urodą juhasów i arkanem, czyli męskim kołowym tańcem huculskim, cechującym się na Podhalu wybitnie popisowym charakterem.

A Body for Harnasie Wayne’a McGregora i Bena Cullena Williamsa (wg Harnasiów op. 55 Karola Szymanowskiego) to międzynarodowa koprodukcja Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach i London Philharmonic Orchestra. Projekt realizowany jest przy wsparciu Instytutu Adama Mickiewicza według koncepcji i w produkcji Studio Wayne McGregor. Wydarzenie współfinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Partner projektu: Concertgebouw Brugge. Wydarzenie wspiera medialnie portal taniecPOLSKA.pl