Ponad granicami. 20. Międzynarodowy Festiwal Tańca Zawirowania

W 2005 roku, z inicjatywy Włodzimierza Kaczkowskiego i Elwiry Piorun, odbyła się pierwsza edycja Międzynarodowego Festiwalu Tańca Zawirowania, który z biegiem czasu stał się ważnym wydarzeniem na polskiej mapie tanecznej. W tym roku festiwal obchodził swoją 20. edycję, a to zawsze jest okazją do posumowań, spojrzenia wstecz, a także przypomnienia wartości, które stanowiły fundament jego zainicjowania. Początkowo festiwal służył prezentacji na warszawskich scenach grup z Europy Środkowej, jednak z czasem przyciągnął tancerzy z całego świata, pokazując różne techniki i style. Kolejne edycje skupiały się na konkretnych tematach lub krajach, z których przyjeżdżali do Polski zaproszeni artyści.

W jubileuszowym roku festiwal nie miał konkretnego tematu przewodniego, a jego hasło – „Otwartość” wskazuje na towarzyszącą festiwalowi od początku postawę i wpisane w niego cele: promowanie różnorodności, projektowanie międzykulturowych spotkań, prezentowanie szerokiego przekroju technik ruchowych, tematów i sposobów pracy. Organizatorzy celebrując 20 lat istnienia festiwalu, zaprosili zespoły o odmiennych stylach tańca i doświadczeniu, pochodzące z Polski, Japonii, Korei Południowej, Francji, Belgii i Portugalii oraz największą – włoską reprezentację.

Przegląd włoskiej sceny tańca współczesnego

Z Włoch do Polski przyjechało aż pięć grup, a dodatkowo w ramach programu zaprezentowano spektakl będący produkcją polsko-włoską. Wszystkie te przedstawienia były bardzo dobre technicznie i wymagające dla tancerzy, którzy imponowali swoją kondycją fizyczną i przedstawionymi na scenie dopracowanymi rozwiązaniami.

Festiwal otworzyła dwukrotnie pokazana praca Compagnia Zappalà Danza pt. ROMEO E GIULIETTA 1.1, która stała się moim faworytem tego przeglądu. To fabularne przedstawienie historii Romea i Julii wiernie podążało za dramatem Szekspira, ilustrując przed widownią wybrane sceny tekstu. Pomysł na spektakl był prosty, pomimo dodanych nowoczesnych elementów, takich jak sportowe stroje dwójki kochanków z Werony czy scena przed spektaklem, w której Romeo przygląda się publiczności przez okulary do nurkowania, w poszukiwaniu osoby, którą mógłby pokochać.

Opowieść sprowadzona do ruchu i emocji okazała się bardzo uniwersalna. Jednocześnie spektakl w interesujący sposób interpretował klasyczny motyw. Przez większość czasu kochankowie tańczyli osobno, tworząc dwa oddzielne sola, które łączyły się w duety jedynie w scenach balu, ślubu i śmierci.  W tej interpretacji główni bohaterowie to dwie odrębne jednostki, przeżywające swoje indywidualne dramaty i tańczące swoją własną historię. Było to zaskakująco bliskie oryginalnemu tekstowi, w którym Romeo i Julia także nie mieli wielu okazji do spotkań, a częściej fantazjowali o sobie i mierzyli się z konsekwencjami, jakie miłość wniosła w ich własne życie oraz losy ich rodzin.

Bardzo interesująca była również propozycja zespołu Borderline Danza zatytułowana Scherzetto. Na scenie spotkali się Pan, Dionizos i Satyr, w których role wcielili się neutralnie ubrani tancerze. Zestawienie tych mitologicznych postaci było już samo w sobie ciekawe. Łączyło je wspólne pole skojarzeń – rozbuchana seksualność, zabawa bez granic, emocje, dzikość, tajemniczość oraz nieokiełznana przyroda. Relacja między tak silnymi osobowościami musiała być dynamiczna i burzliwa. Tancerze w swoich ruchach przechodzili od zabawy i przyjaźni do sytuacji intymnych, nacechowanych dużym napięciem seksualnym. A od tych zbliżeń było już niezwykle blisko do dzikich konfliktów i wzajemnej, wyrażanej w tańcu przemocy.

Tancerze pozostawali w stałej interakcji – obserwując siebie nawzajem i odpowiadając na swoje ruchy, a jednocześnie zaznaczali swoją egoistyczną obecność, przemieszczając się w indywidualnym stylu. Pomimo tego napięcia w spektaklu nie brakowało poczucia humoru. Przedstawione przez artystów konflikty prowokowały publiczność do śmiechu, czasem przypominając rywalizację dorosłych, a czasem dziecięcą zabawę, którą należy traktować z przymrużeniem oka.

Dwa duety zaprezentowane przez DANCEHAUSpiu & VIDAVE, Stimmung i Choreographic Figures, dotykały tematów komunikacji, zarówno problemów z nią związanych, jak i możliwości twórczego przekształcania słów i zdań. W pierwszym z nich tancerze za zadanie postawili sobie cielesną interpretację głosu, badanie sposobów wydobywania się języka mówionego i jego konstrukcji. Choreographic Figures skupiało się na choreograficznej interpretacji różnych trybów komunikacji. Oba spektakle wyróżniała rozbudowana warstwa brzmieniowa. W tle słyszeliśmy różne fragmenty dialogów, prawdopodobnie z filmów i przemówień, tworzące miszmasz dźwięków. Partie dialogowe mieli również tancerze. Niestety, nie zostały one przetłumaczone z włoskiego na polski, co utrudniało interpretację spektaklów.

Przekaz Rites of Passage włoskiej grupy Mandala Dance Company był dość mistyczny. Wykonawcy tańczyli z dużym skupieniem, celebrując ruch i oddając hołd prostym czynnościom oraz przechodzeniu w kolejne etapy życia, z melancholią przyglądając się również przemijaniu. Codzienność w tym spektaklu nabierała uduchowionego charakteru.

Ostatniego dnia festiwalu pokazano spektakl grupy DNA The Coloured Series: 19-4122 TCX Moonlit Ocean. Trzech tancerzy zabrało w nim widownię w podróż w głąb natury i rodzącego się życia. Ich ruch przeprowadził nas przez historię o początkach świata wyłaniającego się z tytułowego monolitu niebieskiego oceanu.

Zaprezentowany tego samego wieczoru spektakl Falling Up duetu CoDa Movement powstał w czasie włosko-polskiej rezydencji. Pokaz podważał pozycję wyprostowaną jako stan właściwy człowiekowi, pokazując, jak łatwo jest nam przejść ze stania do upadku lub – w lepszym wariancie – do zakorzenienia w ziemi, w życiu. Dzięki scenicznej współpracy obu tancerzy i ich zgranym ruchom okazało się również, że marsz nie musi być samotny. To pocieszający wniosek na koniec festiwalu.

Polska reprezentacja artystów tańca

Temat upadków pojawił się również w spektaklu One Hundred Falls w choreografii Ilony Gumowskiej i Jakuba Mędrzyckiego. W pierwszych scenach publiczność obserwowała dwie osoby odbijające do siebie lotki za pomocą paletek i rozmawiające o tym, czym są upadki. Rozmowa fascynowała ich bardziej niż gra, a najwięcej do powiedzenia miała tancerka. Gumowska zastanawiała się, czym właściwie są upadki, zarówno od strony fizycznej (jakie mięśnie i kości biorą w nich udział), jak i bardziej metaforycznej. Rozważała, jaką rolę zajmują w drodze do celu, czy są czymś złym. Starała się poszerzyć perspektywę, analizując poprzedzającą upadek sytuację lotu – chwilowego bezwładu, a może euforii. Dodatkowo kobieta znajdowała w utożsamianym z porażką upadku okazję do znalezienia własnej, alternatywnej ścieżki życia.

Druga część spektaklu pozbawiona była słów. Na scenie pozostała tylko Gumowska, która choreograficznie interpretowała wcześniejsze dywagacje. W tańcu przedstawiła cykl upadków – mniejszych i większych. Czasem zatrzymywała się w sytuacji upadania, chwilowego zachwiania równowagi, a czasem dłużej tańczyła sam upadek, który – rozciągnięty w czasie – zaczynał przypominać odpoczynek. Artystka poruszała się pomiędzy kreowanymi przez siebie, niekiedy zaskakującymi znaczeniami i kontekstami.

Kolejną polską artystką występującą na festiwalu była Marta Kosieradzka, którą obejrzeliśmy  w solowym spektaklu Home Grown Allure. W tle słychać było nagrany głos opowiadający o śnie, w którym śpiąca osoba traci poczucie własnych granic i staje się czystym, przenikającym wszystko spojrzeniem, poruszającym się w przestrzeni i czasie. Z tej perspektywy patrzy ona na dolinę zamieszkaną przez ludzi i zwierzęta. Tancerka zinterpretowała tę historię w tańcu, tworząc solo zainspirowane koncepcją czułego narratora Olgi Tokarczuk. W poczuciu odrealnienia i pozbycia się własnego ciała pomagały jej zaczesane na twarz, w pierwszej części sola, włosy. Pozbawienie twarzy jest mocnym zabiegiem wizualnym, który buduje poczucie dziwności, odczłowiecza daną postać. Towarzyszące temu zasłonięcie oczu umożliwia również inny rodzaj patrzenia – taki, w który zaangażowane jest całe ciało.

Najciekawszą z polskich prezentacji była dla mnie Café Müller Dominika Więcka. Jest to spektakl, w którym artysta stara się określić swoje miejsce w świecie. Na początku, wchodzący do sali widzowie na każdym siedzeniu znajdywali ręcznie pisany list, w którym tancerz przybliżył polsko-niemiecką historię swojej rodziny. W czasie spektaklu zastanawiał się nad swoim miejscem w tańcu i badał towarzyszące własnej karierze źródła inspiracji, z których najważniejszym okazała się twórczość Piny Bausch i jej spektakl Café Müller. Wykonanie Więcka nie było jednak powtórzeniem, lecz twórczą reinterpretacją. „Das ist mein Café Müller” – oświadczył w pewnym momencie artysta, po czym wprowadził na scenę kartonową figurę Piny Bausch, która obserwowała go do końca spektaklu.

Ciekawa okazała się tu praca ciała Więcka i to, w jaki sposób się zmienia. W pierwszych scenach artysta emanował niepewnością. Wbiegał na salę i po chwili z niej wychodził. Ta sekwencja powtarzała się, dość długo publiczność śledziła wahania i strach ubranego w długi płaszcz i buty na małym obcasie tancerza. Z czasem te ruchy przekształcały się w choreografię pewnej siebie osoby. Więcek na scenie wykorzystał także elementy sztuk walki oraz inicjował zabawną interakcję z publicznością. Dało się zauważyć, jak w ruchu stopniowo osadzał się w swoim ciele, pozbywając się niepewności. Ta jednak dopadła go znów w ostatnich scenach spektaklu.

Podczas festiwalu prezentowany był również koncert performatywny Chcemy być sobą. Zespół Vocalove w estetyce zbliżonej do chórów gospel wykonywał przeboje z lat 80. i 90., które na bieżąco ilustrowała w choreografii grupa Oddaj Ciężar. Koncert, jako jedyne festiwalowe wydarzenie, odbywał się poza sceną. Publiczność oglądała go w oszklonym foyer. Nie było one typową przestrzenią teatralną, a dzięki dużym oknom widać było z niego ulicę.

Spektakle taneczne z krajów Europy Zachodniej

Spektakl portugalskiej grupy Companhia de Dança de Almada Wuthering Days poruszał temat emocji oraz różnorodnych sposobów ich przekazywania. Trójka tancerzy pokazywała, jak jedna osoba, odczuwając złość, rozdrażnienie i wściekłość, jest w stanie narzucić je innym. Tancerze w interesujący sposób nie tylko odgrywali napięcia w ciele, lecz także, będąc otwarci na swoich partnerów, obserwowali ich ruchy, przejmowali je i tworzyli pełne wybuchowej energii oraz widocznej w ruchach agresji układy. W rezultacie odczucia każdego z wykonawców eskalowały, tworząc na scenie obraz społeczeństwa przepełnionego przemocą.

Pochodząca z Belgii Compagnie Irene K. w spektaklu Niemandsland zręcznie wykorzystywała przedmioty. W pierwszej części spektaklu w centrum uwagi były kostiumy. Tancerz i tancerka połączeni byli za pomocą materiału, w który byli ubrani. Ta więź początkowo wydawała się spokojna, prawie niewidoczna, lecz z czasem, wraz ze wzrostem tempa i widocznych w układzie emocji, stawała się czymś niechcianym, blokującym ruchy, a zarazem motywującym parę do tańczenia niemożliwych rozstań i ciągłych powrotów. Z pozoru proste kostiumy ewoluowały przez cały spektakl: przechodziły od spodni do spódnic, zmieniały swój kształt i funkcję. W drugiej części dominującym elementem spektaklu były używane przez tancerzy maski. Artyści budowali efekt dziwności poprzez tańczenie tyłem do publiczności i nakładanie masek na tył głowy. Duet tworzył niezwykłe i oryginalne obrazy, zmieniał atmosferę i nastrój pokazu, umożliwiając widzom różnorodną interpretację ich pracy.

Grupa Didier Theron Company z Francji w spektaklu Artemis in the Mirror prezentowała wariację na temat mitu o bogini łowów. Podkład dźwiękowy był tu bardzo rytmiczny. Uderzenia perkusji wyznaczały zmienne tempo spektaklu, w którym poruszały się dwie tancerki, działające na siebie jak kapryśne lustrzane odbicia. Czasem powtarzały swoje ruchy, a czasem je dopełniały lub przedrzeźniały, pozostając jednak w stałym kontakcie i ciągłym dialogu. Wraz z upływem czasu ich wzajemne relacje stawały się coraz bardziej skomplikowane; początkowo widoczna współpraca zamieniała się w niebezpieczny pościg. W przestrzeń pełną ładu, podkreślanego również wyraźnym i eleganckim kontrastem między białą podłogą a ciemnym otoczeniem sceny, wkradał się chaos. Czyżby tancerki nie były już dwoma wcieleniami tej samej bogini, lecz łączyła je relacja jaka zachodzi między łowcą a ofiarą? A może to Artemida zaczyna polować na samą siebie, komplikując jasne i oparte na rytmie reguły, które obowiązywały w pierwszej części spektaklu? Występ francuskich tancerek przyciągał uwagę wielką starannością i przemyślaną zabawą rytmem. Choreografia wytwarzała na scenie pewien porządek, by następnie wydobyć skomplikowanie i chaos mitycznego świata.

Goście z Azji

Jednymi z najciekawszych festiwalowych propozycji były pokazy zespołów pochodzących z Azji. Podczas Zawirowań światową prapremierę miał spektakl Forest zespołu Designare Movement z Korei Południowej. Pokaz był przesycony atmosferą dziwności; nastrojowa muzyka, powolne ruchy artystek, a także ich powykrzywiane w nieludzkie grymasy twarze przenosiły nas do tajemniczego świata. To las, w którym żyją duchy i niesamowite stworzenia. Spektakl imponował precyzyjnie wykonaną choreografią, która tworzyła atmosferę spektaklu, a także umiejętnościami aktorskimi tancerek, których mimika stanowiła osobną warstwę choreograficzną. Role performerek zmieniały się – czasem bardziej przypominały one drzewa i rośliny, innym razem zwierzęta, a niekiedy strzygi i nimfy. Widzowie byli świadkami magicznej symbiozy natury i fantazji, gdzie granice między rzeczywistością a baśnią zacierały się, tworząc hipnotyzujące widowisko. Forest pokazał, że taniec może być nośnikiem emocji i historii, które nie potrzebują słów, aby dotrzeć do serc i umysłów publiczności.

Równie interesujący był chyba najkrótszy festiwalowy pokaz, doldrums Mizuki Taka z Japonii. W ciągu 10-minutowego przedstawienia artystka przemierzała wyznaczoną na scenie drogę, kierując się w stronę emitującego światło reflektora. Droga do celu nie była jednak prosta, lecz pełna trudności i wahań. Czasem jej kroki były pewne siebie, zdecydowane; czasem krok w przód kosztował ją kilka kroków w tył, upadek, a także kilka wytężonych, pełnych wątpliwości ruchów, które były odzwierciedleniem wewnętrznej walki, jaką toczyła w dążeniu do celu. Artystka w ten sposób bardzo obrazowo przedstawiła wysiłek związany z pokonywaniem drogi prowadzącej do celu, którą można interpretować w bardziej metaforyczny sposób jako linię życia. Jej choreografia była pełna napięcia i emocji, które przenikały przez każdy gest. Podążając za opisem spektaklu, można było dostrzec w nim drogę ewolucji rozłożoną w ruchu na wiele pokoleń organizmów. Artystka w subtelny sposób nawiązywała do biologicznych i ewolucyjnych procesów, gdzie każdy krok naprzód jest wynikiem wielu prób i błędów. Jej występ skłaniał do refleksji nad naturą postępu, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i gatunkowym.

Spektakl Mizuki Taka, choć krótki, miał ogromną siłę wyrazu. Minimalistyczna i oszczędna, ale precyzyjna choreografia pozwalały skupić się na esencji ruchu i emocjach, które niosła ze sobą tancerka.

Bez granic

Zderzenie kultur i stylów tańca było jednym z najważniejszych i najbardziej inspirujących elementów tegorocznych Zawirowań. Festiwal, obchodzący swój dwudziesty jubileusz, pokazał, że taniec to uniwersalny język, który łączy różne tradycje i otwiera przed widzami nowe perspektywy. Każda z prezentowanych grup, niezależnie od pochodzenia, wniosła coś wyjątkowego do programu, pokazując, jak różnorodny i bogaty jest świat tańca współczesnego.

Jubileuszowa edycja festiwalu, skoncentrowana na otwartości i międzykulturowym dialogu, stała się podróżą przez różnorodne krajobrazy artystyczne i dowodem na to, że sztuka nie zna granic.