Doświadczenie przepływu energii. O 13. Międzynarodowym Festiwalu Tańca Warsaw CI Flow

Contact Improvisation. Początki nowej techniki na świecie

Technikę improwizacji kontaktowej zainicjował w 1972 roku amerykański tancerz i choreograf Steve Paxton, którego dziś możemy nazywać pionierem. Tworząc improwizację kontaktową, Paxton połączył w niej swoje wcześniejsze doświadczenia związane z tańcem współczesnym, akrobatyką i Aikido. Na rozwój tej techniki z czasem zaczęły wpływać także osobiste doświadczenia poszczególnych osób ją praktykujących i nauczających, co miało również duży wpływ na rozkwit relacji społecznych oraz sieci wymiany informacji.

Pierwszy jej pokaz odbył się w Oberlin College w stanie Ohio w 1972 roku i polegał na badaniu siły pędu oraz bezwładu w zderzeniach i upadkach oraz balansu w prostym ćwiczeniu stania (tzw. small dance)[3].  Dla Paxtona to samo ciało stało się tematem tańca. Nie było już tylko narzędziem wyrażania metafor, cielesność zyskała nowe, wyjątkowe znaczenie, wysuwając się na pierwszy plan[4]. Traktował on improwizowanie jako formę komunikacji pomiędzy dwoma ciałami, które uczą się uwalniać nadmierne napięcie mięśniowe, aby doświadczyć naturalnego przepływu ruchu. Istotnymi składowymi improwizacji kontaktowej są: wspólnotowość, brak hierarchiczności, komunikowanie się ze sobą.

Jak można zdefiniować improwizację kontaktową? Jeden z jej nauczycieli, Ray Chung mówił o niej, jako „otwartej eksploracji kinestetycznych możliwości ciał poruszających się w kontakcie. Czasami dzika i wysportowana, czasem cicha i medytacyjna, jest to forma otwarta na wszystkie ciała i pytające umysły”[3]. Kluczowe są tu: dotyk i równowaga. Ruch oparty jest na kontakcie dwóch lub więcej ciał, które reagują na siebie z uważnością i zaufaniem. Każdy z partnerów przekazuje sobie informacje właśnie poprzez dotyk, istotna jest tu koncentracja na drugiej osobie oraz świadomość siły ciążenia poprzez kontakt z podłogą. Taniec rodzi się tu więc z sytuacji spotkania, która może rozwijać się od delikatnego muśnięcia ciała czy uścisku dłoni, poprzez podnoszenie, upadanie, skoki. Pojawia się tu przyjmowanie i oddawanie ciężaru, znajdowanie i tracenie równowagi, działanie w zgodzie z własną intuicją i odczuwaniem impulsów z otoczenia.

Praktyka improwizacji kontaktowej opiera się na obserwacji oraz reagowaniu na to, co dzieje się dookoła. Podczas obserwacji otwartych pokazów z wykorzystaniem tej techniki, zauważyć było można, że każdy uczestnik jest częścią sieci wzajemnych połączeń, zmieniającego się krajobrazu, który ewoluuje pod wpływem indywidualnego poczucia czasu, przestrzeni i energii. Co istotne, improwizacja kontaktowa służy nie tylko podczas realizacji procesów artystycznych. Jak trafnie zauważyła Sally Banes: „dla kontaktowców forma jest częścią życia codziennego, sposobem używania ciała i stawania się nieustannie świadomym ciała; ciała, które pozwala na wszelką aktywność i które zarazem karmi się innymi zajęciami”[4].

Celebrowanie 50-lecia improwizacji kontaktowej

Tegoroczna edycja Międzynarodowego Festiwalu Tańca Warsaw CI Flow, realizowanego od 2010 roku przez Fundację Artystyczną PERFORM, połączona została ze światowymi obchodami 50-lecia Contact Improvisation na świecie oraz 25-lecia w Polsce. Pół wieku po tym, jak Steve Paxton zainicjował nową technikę, jest ona znana już na całym świecie i na dobre zmieniła oblicze tańca, ukazując, że ruch jest czymś naturalnym dla człowieka. Tego właśnie dotyczyła wystawa 50 lat Kontakt Improwizacji: Zaczątki, Korzenie, Gałęzie, przygotowana przez Colleen Bartley, Weronikę Kocewiak i Klarę Łucznik.

W jednej z sal Mazowieckiego Instytutu Kultury zgromadzone zostały zarówno materiały w formie zdjęć i tekstów, jak i filmy, ukazujące pionierów i nauczycieli improwizacji kontaktowej na świecie oraz w Polsce. Narracja ekspozycji rozpoczyna się od 1972 roku oraz wczesnych lat działalności Steve’a Paxtona i współpracujących z nim artystów. Ważną postacią dla tego środowiska była Nancy Stark Smith, która towarzyszyła Paxtonowi od początku jego pracy z wykorzystaniem Contact Improvisation, a następnie przez lata uczyła i przekazywała wiedzę i doświadczenie kolejnym pokoleniom[5].

Na wystawie pojawiła się także duża plansza z definicjami improwizacji kontaktowej, autorstwa m.in. Steve’a Paxtona, Curta Siddalla, Christiny Svane, Nancy Stark Smith. Wypowiedzi te prezentowały różne podejścia do tego, w jaki sposób przebiegać może dialog z wykorzystaniem wymiany ciężaru ciała między partnerami oraz różne sposoby myślenia o tej technice oraz o ludzkiej cielesności. Pojawiło się także miejsce na własne definicje improwizacji kontaktowej, które na jednej ze ścian pozostawić mógł każdy z oglądających.

Poznawanie improwizacji kontaktowej możliwe było zarówno poprzez praktykę, jak i zaznajomienie się z dostępną w MIK-u literaturą oraz materiałami audiowizualnymi. Zwiedzający mogli obejrzeć filmy prezentujące działania Steve’a Paxtona, Nancy Stark Smith, ukazujące poszczególne spotkania, performanse, warsztaty i ich nagrane wypowiedzi. Podczas 13. edycji Warsaw CI Flow stworzona została także mała biblioteka, w której znalazły się teksty pionierów, nauczycieli i badaczy improwizacji kontaktowej, w tym te znajdujące się w legendarnym czasopiśmie „Contact Quarterly, a vehicle for moving ideas”, wydawanym od 1975 roku i poświęconym w pełni Contact Improvisation[6]. Festiwal dawał szanse nie tylko na pogłębianie praktyki oraz doświadczeń cielesnych, ale i pozwalał na poznanie techniki od strony teoretycznej.

Improwizacja kontaktowa w Polsce

W Polsce improwizacja kontaktowa pojawiła się na przełomie XX i XXI wieku. Stało się tak głównie za sprawą organizowanych warsztatów, na które zapraszani byli m.in. Nancy Stark Smith, Ray Chung czy Chris Aiken, ale i dzięki polskim twórcom, którzy mieli okazję praktykować Contact Improvisation za granicą. Pierwsze wyjazdy studyjne polskich tancerzy i choreografów do Stanów Zjednoczonych miały miejsce na początku lat 90. XX wieku. Brali w nich udział głównie dojrzali artyści i pedagodzy, tacy jak Iwona Olszowska czy Edyta Kozak[7]. Z czasem w naszym kraju zaczęto organizować poszczególne warsztaty, a w końcu i festiwale – takie jak Międzynarodowy Festiwal Improwizacji Tańca SIC! (organizowany z inicjatywy Ilony Trybuły w Warszawie w latach 2007–2012 i jako program rezydencyjny w 2016 roku), FRU Festiwal: Polski Festiwal Kontakt Improwizacji (organizowany od 2012 roku przez Grupę KIJO w Łodzi), czy wreszcie Międzynarodowy Festiwal Tańca Warsaw CI Flow. Ten ostatni odbywa się w Warszawie od 2010 roku, z inicjatywy Pauliny Święcańskiej i Fundacji Artystycznej PERFORM. Tegoroczna, 13. już edycja była więc spotkaniem z wieloma nauczycielami znanymi już z poprzednich odsłon festiwalu.

Warto zaznaczyć, że improwizowanie w kontakcie tworzy unikalną przestrzeń do spotkań z innymi osobami. Dlatego też międzynarodowy zespół nauczycieli pozwolił uczestnikom na pogłębianie własnej praktyki. Poszczególne zajęcia dostosowane zostały do różnych poziomów zaawansowania, by każdy znalazł podczas festiwalu miejsce dla siebie. Pojawiły się także różnorodne tematy zajęć, nawiązujące do kilku elementów, istotnych dla improwizacji w kontakcie, jak np. Warstwy kontaktu (Nica Portavia), Manipulacja jako narzędzie tworzenia (Michał Ratajski), Przyjemność projektowania zmian (Ewa Szubstarska), Rytm bezruchu (Sveta Bird i Daniel Dragoescu). Nie zabrakło też dobrze znanego społeczności CI w Polsce BMC© w kontakcie (Iwona Olszowska i Paweł Konior), a także warsztatu o rodzinnym charakterze – Kontakt z dzieckiem (Magdalena Lechowicz wraz z 9-letnią córką Mają).

Doświadczenie wspólnotowości

Tym, co wyróżnia Międzynarodowy Festiwal Tańca Warsaw CI Flow wśród innych polskich wydarzeń tanecznych, jest to, że uczestnicy wchodzą ze sobą nawzajem i z nauczycielami w specyficzny, cielesny kontakt. Wspólnota, którą tworzą, powstaje dość szybko, i być może pozostanie bardziej trwała. -. Podczas tych kilku festiwalowych dni w Mazowieckim Instytucie Kultury pojawiło się ponad 120 osób z różnych stron świata – zarówno nauczycieli, jak i uczestników zajęć czy obserwatorów wydarzeń o charakterze otwartym. Można było odnieść wrażenie, że społeczność związana z Contact Improvisation tworzy dziś grupę o silnych więziach. To wspólnotowość jest tu na pierwszym miejscu – nie chęć wyróżnienia się, bycia pierwszym, pokazania swoich atutów. Wyjątkowość tego środowiska tkwi właśnie w budowaniu relacji dzięki pracy w bliskim kontakcie cielesnym. Jednocześnie istotne jest tu samo spędzanie ze sobą czasu. W Mazowieckim Instytucie Kultury stworzono dobre warunki, by uczestniczyć w zajęciach, ale można też było odpocząć, obserwować innych, poświęcić się osobistej refleksji. Każda z tych czynności jest niezwykle ważna w praktykowaniu improwizacji kontaktowej.

Podczas codziennych wieczornych jamów tematycznych można było odnieść wrażenie, że jesteśmy w przestrzeni, w której panuje pełne poszanowanie drugiego człowieka oraz jego potrzeb i wartości. Każdy z jamów zgromadził wielu uczestników (część z nich otwarta była także dla publiczności), którzy przychodzili z różnym doświadczeniem, ale i ciekawością. Dopełnieniem wieczorów była także muzyka, wykonywana na żywo przez uczestników i nauczycieli, podczas gdy kilkadziesiąt osób improwizowało w bliskim kontakcie cielesnym. To zwieńczenie poszczególnych dni festiwalu było rodzajem podziękowania – pedagogom, organizatorom i pozostałym uczestnikom – za to, co się wydarzyło w ciągu dnia.  Tegoroczna edycja festiwalu to wielkie święto 50-lecia improwizacji kontaktowej na świecie oraz dowód, że w Polsce jest to dziś ważna technika – nie tylko ze względu na pracę z ciałem, ale pewną filozofię życia i budowanie społecznych relacji.

[1] Zob. Sonia Nieśpiałowska-Owczarek, Katarzyna Słoboda, Kontakt improwizacja, w:  Słownik tańca XX i XXI wieku, http://slowniktanca.uni.lodz.pl/  wieku http://slowniktanca.uni.lodz.pl/balety-szwedzkie/ (dostęp: 28.03.2022)(dostęp: 18.07.2022).|
[2] Por. Sally Banes, Terpsychora w tenisówkach. Taniec post-modern, przeł. Artur Grabowski, Jadwiga Majewska, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2013, s. XIII. Sally Banes jako pierwsza pisała o artystach tego pokolenia w swojej publikacji.
[3] Zob. Warsaw Flow, http://www.polandcontactfestival.com/ (dostęp: 17.07.2022).
[4] Sally Banes, op. cit., s. 71.
[5] Nancy Stark Smith gościła w Warszawie podczas 5. edycji Międzynarodowego Festiwalu Tańca Warsaw CI Flow w 2014 roku oraz w 1998 roku, na zaproszenie kuratora Janusza Marka i Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski.
[6] Zob. “Contact Quarterly, a vehicle for moving ideas”, https://contactquarterly.com/ (dostęp: 18.07.2022).
[7] Zob. Kontakt Improwizacja w Polsce, red. Sonia Nieśpiałowska-Owczarek, Paulina Święcańska, Fundacja Artystyczna PERFORM/Instytut Muzyki i Tańca Warszawa 2019. W publikacji znajduje się cały rozdział poświęcony rozwojowi improwizacji kontaktowej w Polsce oraz poszczególnym artystom i działaniom warsztatowy

***

50 lat Kontakt Improwizacji: Zaczątki, Korzenie, Gałęzie
Kuratorka wystawy: Colleen Bartley
Projektantka graficzna: Weronika Kocewiak
Koordynatorka produkcji: Klara Łucznik

13. Międzynarodowy Festiwal Tańca Warsaw CI Flow
Dyrektorka festiwalu: Paulina Święcańska
Kuratorki festiwalu: Zuzanna Bukowski, Klara Łucznik
Organizator: Fundacja Artystyczna PERFORM
Współfinansowanie: Miasto Stołeczne Warszawa, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Mecenat: Narodowy Instytut Muzyki i Tańca
Partnerzy: Mazowiecki Instytut Kultury