Autor: Tomasz Nowak

75 lat temu – 8 listopada 1948 roku – Minister Kultury i Sztuki polecił Tadeuszowi Sygietyńskiemu zorganizować zespół, który dziś znamy pod nazwą Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze”. Jest to doskonała okazja do tego, aby przyjrzeć się historii tego zespołu, roli, jaką odegrał w polskiej kulturze, a także zastanowić się, jakie jest jego miejsce i znaczenie obecnie[1].

20 czerwca 2023 roku obchodzimy 120. rocznicę urodzin Jadwigi Hryniewieckiej – artystki nietuzinkowej, łączącej w ramach swego warsztatu artystycznego i pedagogicznego wzorce najwybitniejszych osobowości wczesnego modernizmu tanecznego z rodzimymi tradycjami tanecznymi oraz zdobycze ekspresjonizmu niemieckiego z rozwiniętymi przez wileńską „Redutę” koncepcjami Konstantina Stanisławskiego. Przy tym artystka ta była osobowością, która bardzo ceniła sobie swobodę twórczą i niezależność artystyczną, czemu była gotowa poświęcić najbardziej eksponowane stanowiska. Niezależnie zaś od tego, czemu poświęcała swój czas i wysiłek, oddawała się temu bez reszty, osiągając najwyższe możliwe efekty.

W moim cyklu poświęconym różnym przejawom tańca tradycyjnego w Polsce nie mogło zabraknąć felietonu o środowisku zespołów pieśni i tańca, które jest młodszym rodzeństwem opisywanych już przeze mnie zespołów regionalnych. Powszechnie twierdzi się, że zespoły pieśni i tańca powstały w dobie polskiego socrealizmu, a czasami dodaje się też, że są to prawdziwe enfant terrible tego okresu.

Akcję dzisiejszego felietonu chciałbym umieścić pięćdziesiąt lat temu na Węgrzech. Jest 6 maja 1972 roku. Ferenc Novák i tancerze zespołu pieśni i tańca Bihari zapraszają członków trzech innych budapesztańskich zespołów do Stołecznego Domu Kultury, aby zainaugurować klub tańca tradycyjnego. Wzorem są dla nich domy rozrywki młodzieży chłopskiej, funkcjonujące w tradycji Siedmiogrodu, dobrze rozpoznane przez budapesztańskich muzyków i badaczy tradycji muzyczno-tanecznych.

Zaledwie przed trzema miesiącami uczestniczyłem w 50. Góralskim Karnawale organizowanym głównie przez Bukowiańskie Centrum Kultury „Dom Ludowy” w Bukowinie Tatrzańskiej, choć przy szerokim udziale środowiska twórców i animatorów kultury skupionych przy Domu Ludowym. Jest to przedsięwzięcie wieloaspektowe i obejmujące tak różne zjawiska, że chyba nie ma osoby, która nie znalazłaby tu czegoś, co ją zaciekawi i pozostawi w niej głębokie wrażenia. Powodem, dla którego tu o nim wspominam, jest odbywający się w ramach Góralskiego Karnawału Popis Par Tanecznych oraz Konkurs Tańca Zbójnickiego.

Gdy ktoś mówi o tańcu ludowym, na ogół w wyobraźni widzimy rozświetloną estradę, na której kwieciste spódnice, barwne kubraki i pstrokate kamizele układają się w geometryczne wzory – jak w kalejdoskopie, a pełni wigoru młodzi artyści chwytają za serca rozentuzjazmowaną widownię. I o tym pewnie kiedyś Wam napiszę. Dziś jednak chciałem zabrać Was do małych sal teatralnych, często zagubionych w peryferyjnie położonych regionach, gdzie taniec jest nieodłącznym elementem niemal każdego spektaklu, a aktorami są zwykli mieszkańcy wsi. Jest teatr, który pokazuje zwykłe ludzkie życie, i są ludzie, którzy w swe zwykłe życie na zawsze wpletli teatr.

Kiedy miałem kilka lat, rodzice zabrali mnie na wesele odbywające się w mazowieckim interiorze. Nie było to pierwsze wesele, na którym byłem, ale było to wesele szczególne. Po pierwsze odbywało się na wsi, co dla dzieciaka z miejskiego blokowiska było czymś nowym, a po drugie wydarzyło się na nim coś, co do dziś pamiętam doskonale, choć resztę imprezy – jak przez mgłę.

16 marca 2017 roku w St. Helier na wyspie Jersey zmarł Roderyk Lange – polski antropolog tańca, choreolog, etnolog, wykładowca analizy i notacji ruchu, autor sześciu książek oraz kilkudziesięciu artykułów i recenzji w języku angielskim, niemieckim i polskim, inicjator i wieloletni redaktor roczników „Dance Studies” i „Studia Choreologica”, wykładowca wielu uczelni polskich i zagranicznych, fundator i dyrektor Centre for Dance Studies na wyspie Jersey oraz Fundacji Instytut Choreologii, założyciel European Seminar for Kinetography i Polskiego Forum Choreologicznego.