Autor: Zbigniew Majchrowski

Mija właśnie rok od mojego pierwszego felietonu w tej witrynie. Pisząc na początku marca 2020 roku o Trzech Gracjach z Trójmiasta, Danucie Baduszkowej, Natalii Gołębskiej i Janinie Jarzynównie-Sobczak, o różnych formach ruchu w ich baletowych, musicalowych i lalkowych przedstawieniach, nie mogłem nawet przypuszczać, że tyle miesięcy przyjdzie nam spędzić raczej w bezruchu, w ograniczonej przestrzeni, głównie w pokoju z widokiem na ekran. Na ekranie laptopa działo się wprawdzie niemało, a nawet więcej niż zazwyczaj z dnia na dzień zaczęły się mnożyć zoomowe okienka, ale im więcej ich przybywało, tym bardziej zanurzałem się we wspomnienia, a te najbardziej odległe stawały się...

Na pytanie, jakie bądź czyje dzieło sztuki należałoby uznać za inicjał historii sztuki dwudziestego wieku, dość często pada odpowiedź: Czarny kwadrat na białym tle Kazimierza Malewicza. Wystawiony w 1915 roku w Petersburgu obraz to ogołocenie malarstwa z wszystkich przypisywanych mu wcześniej cech, wielki reset na płaszczyźnie blejtramu. Na pytanie, jakie dzieło można z kolei uznać za podsumowanie dwudziestowiecznej sztuki, odpowiadam bez wahania: przedstawienie Jérôme’a Bela zatytułowane Jérôme Bel (jak wcześniej książka Rolanda Barthesa pod tytułem Roland Barthes), zrealizowane w 1995 roku. […] Chciałoby się zobaczyć przedstawienie Bela raz jeszcze, z końcem tego roku, który bez wątpienia zapamiętamy dużo bardziej „cieleśnie”...

Marcel Mauss, jeden z klasyków dwudziestowiecznej antropologii społecznej, naszkicował niegdyś projekt badawczy pod tytułem Sposoby posługiwania się ciałem. Przypomnę, że francuski antropolog postulował opis rozmaitych technik cielesnych – zróżnicowanych w zależności od płci, wieku, sprawności, edukacji, religii… Mogą to być różne pozycje przyjmowane przez kobiety przy porodzie, sposoby jedzenia i picia, pielęgnacji niemowląt czy higieny osobistej. Mauss gotów byłby dzielić ludzkość na ludy kucające i ludy siedzące, na społeczności z kołyskami i społeczności bez kołysek. Te różnice mają charakter terytorialny, ale historycznie też ulegają zmianom. Zmieniały się techniki jazdy konnej (o czym nie zawsze chcą pamiętać reżyserzy filmów historyczno-batalistycznych), ewoluowały...

Jest paradoksem, że Polacy, dość powściągliwi (na trzeźwo) w wymianie towarzyskich czułości (w porównaniu chociażby z Hiszpanami), bez żenady potrafią kłaść się na cudzych plecach w ogonku do kasy w Biedronce czy przed budką z lodami w wakacyjnym kurorcie. Przyczyn takiego napierania na siebie może być kilka. Najłatwiej powiedzieć, że to utrwalony efekt treningu życia w PRL-u, gdy kolejka do sklepowej lady musiała być tak uszczelniona, aby nikt się nie wcisnął („pan tu nie stał!”), a każdy napotkany przechodzień był traktowany jak wróg, bo w gospodarce deficytu towarów i usług stawał się potencjalnym konkurentem do nabycia reglamentowanych artykułów pierwszej potrzeby...

Początkiem ruchu jest znieruchomienie. Trzeba było powstrzymać się od pracy, od powrotu do domu, unieruchomić stoczniowe suwnice i portowe dźwigi, trzeba było zatrzymać tramwaje i kolej miejską, trzeba było stać godzinami pod stocznią, przestępując tylko z nogi na nogę, i w tym ściśniętym tłumie nagrywać na masywnych radiomagnetofonach transmitowane przez stoczniowy radiowęzeł pertraktacje Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z komisją rządową. Na gdańskich zdjęciach z sierpnia 1980 roku dobrze widać to znieruchomienie: siedzących na murze młodych robotników i stojące pod stoczniową bramą starsze kobiety. Czasem poruszenie i zafalowanie tłumu wywoływały rozrzucane zza bramy strajkowe gazetki, drukowane na powielaczu. Czasem ciała kuliły się...

Aby nie było wątpliwości: ten felieton nie jest sponsorowany przez przemysł tytoniowy, niemniej czuję się w obowiązku poprzedzić go ostrzeżeniem, że „palenie tytoniu może być przyczyną…” Tak, tak, nie tylko groźnych schorzeń, ale i powstania jednego z najbardziej niezwykłych filmów baletowych, jakie zdarzyło mi się widzieć. Co ciekawe, film ten obywa się bez tancerzy, ba, nie ma w nim w ogóle ludzkich ciał w ruchu, albowiem jest to.. balet animowany. Oczekiwanie powstało w 1962 roku w Studio Miniatur Filmowych, a jego twórcami są Witold Giersz oraz Ludwik Perski. […]. Oczekiwanie to film kombinowany, zrealizowany techniką mieszaną i łączący dwa plany:...

Bartosz Porczyk ma za sobą bezprecedensowe doświadczenie odegrania pełnego tekstu roli Gustawa/Konrada w Dziadach „bez skrótów” w reżyserii Michała Zadary w Teatrze Polskim we Wrocławiu (2014-2016). […] Improwizacja Porczyka to dokładne przeciwieństwo słynnej interpretacji Gustawa Holoubka z owianych „marcową” legendą Dziadów Kazimierza Dejmka z 1967 roku w Teatrze Narodowym. [….] Holoubek osadzał głos w tekście, cel Porczyka był niejako odwrotny: osadzić tekst w ciele. Toteż Porczyk wykonuje monolog Konrada całym sobą – dla siebie, narcystycznie zasłuchany w swój „song”. Rola jest tak ustawiona, że prawie nie widzimy twarzy aktora, bo albo obrócony jest do nas plecami, albo leży na pryczy....

Mimo ograniczeń w przemieszczaniu się każdy ma swój kawałek podłogi – i jest to najbardziej realny i prywatny punkt oparcia w czasie kwarantanny. Niemal codziennie na Facebooku możemy uczestniczyć w lekcjach dbania o psychocielesną kondycję, do czego zachęcają nas ze swoich domowych pieleszy również tancerze, tancerki i wszyscy inni parający się choreografią. A więc dzisiaj felieton o podłodze. Nie tylko o podłodze online, bo w mojej prywatnej historii teatru, także teatru tańca, właśnie odkrycie podłogi jest początkiem współczesności.

Fotografię wykonałem starą nokią kilka lat temu, śpiesząc się na spektakl w bydgoskim Teatrze Polskim. Na pobliskim parkingu zwróciła moją uwagę niebieska tablica, która wydawała się informacyjnym znakiem drogowym, ale treść nie miała nic wspólnego z parkowaniem: „Czy tu jest jakaś choreografia?”. Zapewne kryło się za tym jakieś działanie artystyczne, niestety, zaniechałem wtedy ustalenia, czyj to pomysł i teraz nie potrafię nic więcej powiedzieć o intrygującym napisie. Wiem skądinąd, że obecnie nie ma już po nim śladu. Pozostało jednak pytanie, które właśnie powraca, gdy patrzę na opustoszałe ulice naszych miast w dniach pandemii. Czy jest tu jakaś choreografia?

To nie będzie miało nic wspólnego z nostalgią za PRL-em. Oto lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte ubiegłego wieku, gdy w Teatrze Muzycznym w Gdyni kierownictwo artystyczne sprawuje Danuta Baduszkowa, gdy balet Opery Bałtyckiej prowadzi Janina Jarzynówna-Sobczak i gdy w Teatrze Lalki i Aktora „Miniatura” reżyseruje, pełniąc też funkcję kierownika literackiego, Natalia Gołębska. To właśnie one, niczym Trzy Gracje, nadawały w epoce Gomułki i Gierka ton trzem trójmiejskim scenom o odmiennym profilu gatunkowym niż słynny już wówczas Teatr „Wybrzeże”.